Zapalenie ucha u dziecka – jak rozpoznać, ile trwa – najczęstsze pytania rodziców

Czym jest zapalenie ucha?

Choroba polega na występowaniu procesu zapalnego struktur tworzących ucho, wywołanego przez zakażenie wirusami i/lub bakteriami. W zależności od struktur objętych stanem zapalnym i od przebiegu choroby, wyróżnia się kilka rodzajów zapalenia ucha, przede wszystkim:

• Ostre zapalenie ucha środkowego – rozpoznawane najczęściej; szczególnie narażone na jego rozwój są dzieci w wieku od 6 miesięcy do 2 lat,
• Wysiękowe zapalenie ucha środkowego - typowo ma charakter przewlekły, zwykle rozwija się u dzieci w wieku od 1. roku życia do 4 lat,
• Zapalenie ucha zewnętrznego – częstsze u starszych dzieci, w wieku od 5 do 14 lat; występuje zarówno w formie ostrej, jak i przewlekłej; objawy mogą obejmować przewód słuchowy zewnętrzny i małżowinę uszną.

Przyczyny zapalenia ucha u dziecka

Główną przyczyną zapalenia ucha jest narażenie na drobnoustroje – bakterie lub wirusy. Bardzo często choroba rozwija się w przebiegu zakażeń dróg oddechowych, np. przeziębienia lub grypy. Wśród czynników, które zwiększają ryzyko zapalenia ucha można wymienić:

• Wiek do 2 lat – układ odpornościowy najmłodszych dzieci nadal dojrzewa; ponadto ich trąbki słuchowe mają kształt utrudniający naturalne usuwanie nagromadzonych wewnątrz płynów, których akumulacja stwarza odpowiednie warunki do rozwoju bakterii i wystąpienia infekcji,
• Przebywanie na co dzień w dużej grupie dzieci, np. w żłobkach, przedszkolach,
• Przewlekłe choroby wpływające na funkcje układu oddechowego, np. astma, mukowiscydoza, przerost migdałka gardłowego i migdałków podniebiennych
• Wysoki stopień zanieczyszczenia powietrza, np. smogiem lub dymem tytoniowym.

Objawy zapalenia ucha u dziecka

Objawy obserwowane u dziecka z zapaleniem ucha mogą obejmować zarówno dolegliwości dotyczące samego narządu słuchu, jak i ogólne symptomy infekcji. Występują przede wszystkim:

• Ból ucha, zwykle jednostronny,
• Uczucie nacisku, zatkania lub pełności w uchu,
• Swędzenie odczuwane w okolicy ucha,
• Pogorszenie lub utrata słuchu,
• Szumy uszne,
• Sączenie się wydzieliny z ucha – może to świadczyć o uszkodzeniu błony bębenkowej,
• Gorączka,
• Ogólne pogorszenie samopoczucia,
• Utrata apetytu,
• Kaszel,
• Zatkany nos,
• Dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego: wymioty, biegunka (rzadziej).

Obserwowane u niemowląt objawy zapalenia ucha są często mało charakterystyczne. Mogą obejmować rozdrażnienie i trudności w uspokojeniu dziecka, a także problemy ze snem i karmieniem. Dolegliwości bólowe mogą pojawiać się w trakcie ssania – dziecko z płączem przerywa wówczas karmienie. U niektórych maluchów pojawia się gorączka. Niemowlaki mogą również dotykać lub pociągać za ucho (choć ten objaw nie zawsze oznacza problem z zapaleniem ucha, często jest to element prawidłowego, normalnego zachowania dziecka na wczesnym etapie rozwoju).

Jak rozpoznać zapalenie ucha u dziecka?

Podstawą diagnostyki zapalenia ucha u dziecka jest szczegółowy wywiad medyczny oraz badanie fizykalne obejmujące otoskopię, czyli wziernikowanie ucha. Otoskopia pozwala na wizualną ocenę przewodu słuchowego zewnętrznego oraz błony bębenkowej. Jest to badanie co do zasady bezbolesne, trwające do kilku minut, niewymagające przygotowania.

Na podstawie rozmowy z rodzicami i otoskopii pediatra w wielu przypadkach może rozpoznać zapalenie ucha i jego typ oraz ustalić sposób leczenia. W sytuacji, gdy istnieją wątpliwości co do diagnozy, lekarz kieruje na wizytę u laryngologa w celu wykonania bardziej szczegółowych badań.

Kiedy zgłosić się do lekarza z zapaleniem ucha u dziecka?

Przy podejrzeniu zapalenia ucha u dziecka zawsze zaleca się konsultację z pediatrą. Pilne zgłoszenie się z dzieckiem do lekarza konieczne jest w szczególności, jeśli:

• Dziecko zgłasza ból ucha, który nie mija w ciągu 3 dni,
• Z ucha dziecka sączy się wydzielina,
• U dziecka zauważalne jest nagłe pogorszenie się słuchu,
• Dziecko ma wysoką gorączkę,
• Podejrzewasz zapalenie ucha u niemowlaka,
• Objawy zapalenia ucha u dziecka nawróciły w niedługim czasie po zakończonym leczeniu.

Leczenie zapalenia ucha u dziecka

W leczeniu zapalenia ucha wykorzystuje się różne metody, zależne od rodzaju choroby, stanu zdrowia dziecka, występujących objawów oraz ocenianego przez lekarza ryzyka rozwoju powikłań.

Leczenie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe przy zapaleniu ucha u dziecka

Standardowym postępowaniem przy ostrym zapaleniu ucha jest stosowanie leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych, łagodzących objawy. Najczęściej podaje się dziecku ibuprofen lub paracetamol. Nie należy stosować aspiryny.

Oczyszczenie ucha zewnętrznego

W przypadku, gdy mamy do czynienia z zapaleniem ucha zewnętrznego u dziecka, pierwszym i ważnym elementem postępowania jest oczyszczenie przewodu słuchowego z zalegającej wydzieliny. Czasami przeprowadza się je w gabinecie lekarza POZ, jednak zdarza się, że wymaga to wizyty z dzieckiem u otolaryngologa.

Odpoczynek w domu

W sytuacji, gdy zapaleniu ucha towarzyszą objawy, takie jak gorączka i dolegliwości bólowe, zaleca się, by dziecko pozostało w domu i odpoczywało. Może ono zacząć wychodzić na zewnątrz i powrócić do normalnego trybu życia, gdy jego ogólne samopoczucie się poprawi.

Warto wspomnieć, że choć samo zapalenie ucha nie jest zaraźliwe, problem często wywołany jest przez infekcje dróg oddechowych, które mogą być rozsiewane przez chorą osobę. Na występowanie aktywnej postaci tych zakażeń wskazują ogólne objawy, takie jak gorączka, katar, kaszel. Lepiej, by dziecko pozostawało w domu w czasie, gdy obecne są te symptomy, również ze względu na ryzyko przenoszenia się infekcji. Przy towarzyszącym infekcji katarze bardzo ważne jest oczyszczanie nosa, przez krótki czas – 5 dni – stosowanie kropli obkurczających naczynia śluzówki nosa,

Antybiotykoterapia w leczeniu zapalenia ucha u dzieci

Rozpoznanie zapalenia ucha u dziecka dość często stanowi wskazanie do antybiotykoterapii. Natychmiastowe leczenie tymi środkami rekomendowane jest m.in. w sytuacjach, gdy występuje wysoka gorączka, zaobserwowano wyciek z ucha lub choruje niemowlę w wieku poniżej 6 miesięcy.

W przypadku dużej części dzieci z zapaleniem ucha stosuje się tzw. postępowanie wyczekujące, co oznacza, że antybiotyk włącza się, jeśli po 1-3 dniach leczenia objawowego nie dojdzie do poprawy stanu zdrowia. Ta metoda pozwala uniknąć wykorzystywania antybiotyków u większości dzieci.

Zalecona antybiotykoterapia doustna typowo trwa od 5 do 10 dni. Leki podawane miejscowo, czasami w połączeniu z glikokortykosteroidami, które zmniejszają obrzęk i łagodzą dolegliwości bólowe są stosowane w przypadku zapalenia ucha zewnętrznego. Trzeba pamiętać o stosowaniu antybiotyków przez cały rekomendowany przez lekarza czas – nawet, jeśli wcześniej dojdzie do znaczącej poprawy stanu zdrowia.

Leczenie operacyjne zapalenia ucha u dziecka

Leczenie operacyjne wykorzystuje się tylko w niektórych przypadkach zapalenia ucha u dziecka. Typowo wykonywanym zabiegiem jest drenaż wentylacyjny. Wskazania do jego przeprowadzenia obejmują przede wszystkim znaczne upośledzenie słuchu, a także nawracające epizody zapalenia ucha środkowego, wysiękowe zapalenie ucha, bez poprawy po leczeniu zachowawczym.

Drenaż wentylacyjny polega na nacięciu błony bębenkowej i wprowadzeniu cienkiej rurki- drenu w celu usunięcia nagromadzonego płynu. Ma to na celu zmniejszenie ciśnienia w uchu środkowym. Zabieg jest wykonywany w znieczuleniu ogólnym (czyli w uśpieniu).

Czasami lekarz zaleca również chirurgiczne usunięcie migdałka gardłowego u dziecka. Jeśli jest on przerośnięty, może wpływać na stan i funkcje ucha środkowego.

Ile trwa zapalenie ucha u dziecka?

Prawidłowo leczone zapalenie ucha u dziecka utrzymuje się zwykle przez czas od kilku dni do około 2 tygodni. Ostre objawy, takie jak gorączka i nasilone dolegliwości bólowe, najczęściej przestają być odczuwane już w ciągu 1-2 dni od włączenia terapii farmakologicznej.

Warto jednak mieć na uwadze, że niektóre, rzadsze typy choroby (np. wysiękowe zapalenie ucha) często mają charakter przewlekły i bez wdrożenia odpowiedniej terapii utrzymują się przez czas powyżej 3 miesięcy.

Powikłania zapalenia ucha u dziecka

W zdecydowanej większości przypadków chorobę udaje się całkowicie wyleczyć i nie dochodzi do powikłań. Zdarza się jednak, że zapalenie ucha, w szczególności nieleczone, prowadzi do wystąpienia:

• Niedosłuchu lub całkowitej utraty słuchu, trwałej lub przemijającej,
• Opóźnienia rozwoju dziecka, m.in. w zakresie mowy, wynikającego z przedłużających się zaburzeń słuchu,
• Uszkodzenia błony bębenkowej,
• Bardzo rzadko – poważnych powikłań wewnątrzczaszkowych, takich jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ropień mózgu lub móżdżku.

Zapobieganie rozwojowi zapalenia ucha u dziecka

Istnieją metody, które pozwalają w pewnym stopniu ograniczać ryzyko rozwoju choroby. W profilaktyce zapalenia ucha u dziecka znaczenie ma przede wszystkim:

• Przeprowadzanie u dziecka obowiązkowych i zalecanych szczepień ochronnych, w szczególności szczepienia przeciwko pneumokokom i szczepienia na grypę,
• Prawidłowa higiena uszu – przede wszystkim unikanie samodzielnego czyszczenia wnętrza ucha (np. patyczkami kosmetycznymi), ostrożne mycie małżowiny usznej, korzystanie ze specjalnych kropli lub sprayów w przypadku nagromadzenia się nadmiaru woskowiny, ale nie nadużywanie tego rodzaju środków
• Zapobieganie przedostawaniu się wody do wnętrza ucha, np. przez ostrożne spłukiwanie wodą włosów po ich myciu i korzystanie z nieprzepuszczających wody czepków podczas pływania na basenie,
• Unikanie narażenia dziecka na dym tytoniowy,
• Karmienie piersią niemowlaka co najmniej przez pierwsze 6 miesięcy życia.
• Unikanie karmienia dziecka butelką w pozycji leżącej
• realizacja szczepień obowiązkowych i zalecanych

Źródła:

1. Pokorna-Kałwak D., Jazienicka-Kiełb A. (2023) Stany zapalne uszu u dzieci. Leczenie wspomagające przy antybiotykoterapii, Lekarz POZ, 9(1): 43-49, dostęp: https://www.termedia.pl/Stany-zapalne-uszu-u-dzieci-Leczenie-wspomagajace-przy-antybiotykoterapii,98,50373,0,0.html.
2. Jamal A., Alsabea A., Tarakmeh M. i wsp. (2022) Etiology, Diagnosis, Complications, and Management of Otitis Media in Children, Cureus, 14(8): e28019, dostęp: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9471510/.
3. Alter N. E., Ostrower S. T. (2023) Ear Infections in Children: Information for Parents, American Academy of Pediatrics, dostęp: https://www.healthychildren.org/English/health-issues/conditions/ear-nose-throat/Pages/Ear-Infection-Information.aspx.
4. Danishyar A., Ashurst J. V. (2023) Acute Otitis Media, National Library of Medicine, StatPearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470332/.
5. Piłat M., Paśnicka M., Smorczewska-Kiljan A. i wsp. (2015) Ostre i wysiękowe zapalenie ucha środkowego u dzieci, Standardy Medyczne/Pediatria, 12: 707-713, dostęp: https://www.standardy.pl/artykuly/id/872.
6. MedlinePlus (2025) Ear infection – acute, National Library of Medicine, dostęp: https://medlineplus.gov/ency/article/000638.htm.
7. National Health Service (2025) Ear infections, dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/ear-infections/.