Ospę wietrzną zalicza się do częstych chorób zakaźnych. Rocznie w Polsce odnotowuje od 150 do 220 tysięcy zachorowań. Infekcja rozwija się przede wszystkim w wieku dziecięcym. Początki ospy to zwykle gorączka i uogólnione złe samopoczucie. Następnie pojawia się charakterystyczna swędząca wysypka. Z poniższego artykułu dowiesz się więcej o tym, jak wygląda ospa u dzieci i jak się ją leczy.
Co znajdziesz w tym artykule:
Czym jest ospa wietrzna?
Ospa wietrzna jest chorobą wywołaną przez zakażenie wirusem varicella-zoster, czyli wirusem ospy wietrznej i półpaśca. Do infekcji dochodzi drogą kropelkową, przez wniknięcie do organizmu poprzez błony śluzowe górnych dróg oddechowych i spojówek drobnoustrojów zawartych w wydzielinie zakażonego, rozsiewanej podczas mówienia, kaszlu czy kichania. Wirusy są także obecne w płynie z charakterystycznych wysypkowych zmian skórnych rozwijających się w przebiegu choroby.
Infekcja często następuje po bezpośrednim kontakcie z osobą chorą. Na ospę wietrzną można zachorować również poprzez narażenie na cząsteczki wirusa rozsiewane przez zakażonego w otoczeniu, np. na przedmiotach codziennego użytku, ale zakażenie tą drogą jest mniej prawdopodobne. Zarażanie przez chorującą osobę zaczyna się 48 godzin przed wystąpieniem objawów i trwa do czasu przyschnięcia – pokrycia się strupkiem -ostatnich pęcherzyków.
Chorobę ocenia się jako bardzo wysoko zakaźną. Po kontakcie z osobą zainfekowaną schorzenie rozwija się u około 90% osób, które wcześniej nie przebyły ospy ani nie były szczepione. Jednokrotne zachorowanie daje zazwyczaj odporność na resztę życia.
Objawy ospy u dzieci
Głównym objawem ospy wietrznej jest grudkowo-pęcherzykowa wysypka, która może pojawić się na całym tułowiu, twarzy, owłosionej skórze głowy, kończynach. Czasami występuje również na błonach śluzowych, np. w jamie ustnej.
Pierwsze objawy ospy u dziecka często rozwijają się jeszcze zanim wysypka staje się widoczna. Zalicza się do nich:
- Gorączkę,
- Złe samopoczucie,
- Dolegliwości bólowe – bóle głowy i mięśni,
- Utratę apetytu.
Zdarza się, że ospa przebiega bez gorączki, a jedynym objawem choroby są zmiany skórne, pojawiające się w okresie od 10 do 21 dni od kontaktu z wirusem (zazwyczaj po 14-16 dniach). Wysypka początkowo ma postać różowych lub czerwonych plamek na skórze. Następnie wykwity przeradzają się w pęcherzyki wypełnione płynem. Są one bardzo swędzące. Mogą pękać i uwalniać wydzielinę. Z czasem w miejscach pęcherzyków tworzą się strupy, po czym zmiany skórne w końcu zanikają. Zmiany skórne pojawiają się rzutami w ciągu pierwszych 3-7 dni. Zmiany w postaci nadżerek mogą pojawiać się także na śluzówkach jamy ustnej i gardła.
Diagnostyka ospy wietrznej u dzieci
Rozpoznania ospy wietrznej dokonuje się najczęściej na podstawie widocznych objawów. Zazwyczaj nie przeprowadza się testów laboratoryjnych potwierdzających diagnozę. Z dostępnych badań wykonywanych na podstawie próbki krwi lub płynu pobranego ze zmian skórnych korzysta się w sytuacji, gdy mogą istnieć wątpliwości co do rozpoznania (np. w przypadku, gdy dziecko z charakterystycznymi objawami wcześniej przechorowało już ospę).
Jak leczyć ospę u dzieci?
Leczenie ospy wietrznej u dzieci ma charakter wspomagający. Jego celem jest przede wszystkim łagodzenie objawów.
Przeciwdziałanie gorączce
W przypadku, gdy u dziecka występuje gorączka, zalecane postępowanie obejmuje stosowanie paracetamolu w celu obniżenia temperatury ciała. Nie należy podawać aspiryny.
Higiena ciała
Dziecko z ospą wietrzną powinno codziennie być kąpane, najlepiej pod prysznicem, w letniej wodzie, z użyciem mydła. Należy unikać kąpieli w gorącej wodzie. Po myciu warto osuszać ciało dziecka przez łagodne dociskanie czystego ręcznika – bez pocierania.
Odpowiednia odzież
Zaleca się wybierać dla dziecka luźne, przewiewne ubrania i zwrócić uwagę na to, by nie było ono przegrzewane w związku z zakładaniem zbyt wielu warstw odzieży.
Łagodzenie świądu i zapobieganie zakażeniom zmian skórnych
W przypadku występowania uciążliwych objawów, warto zapytać lekarza o rekomendacje odnośnie smarowania zmian skórnych. Pediatra może zaproponować kremy lub żele chłodzące, a także stosowane miejscowo lub doustnie leki przeciwhistaminowe, które mają działanie przeciwświądowe.
Należy zwracać dziecku uwagę, by nie drapało zmian skórnych. Może to prowadzić do powstawania nadkażeń i zwiększa ryzyko rozwoju nieestetycznych blizn. Trzeba również zadbać o paznokcie dziecka – ważne, żeby były krótko przycięte i czyste. To także zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia zakażeń skóry.
Zapobieganie odwodnieniu
W leczeniu ospy wietrznej znaczenie ma także podawanie dziecku wystarczającej ilości płynów. Na groźne dla zdrowia odwodnienie narażone są przede wszystkim najmłodsze maluchy, a także osoby z gorączką oraz zmianami występującymi w obrębie jamy ustnej.
W przypadku, gdy z powodu bólu dziecko niechętnie pije w czasie choroby, warto proponować mu przede wszystkim schłodzone napoje o łagodnym smaku (nie kwaśnym). Można także spróbować podawać płyny przez słomkę.
Izolacja w domu
W czasie występowania objawów ospy dziecko nie powinno wychodzić z domu, jeśli naraża przez to inne osoby na kontakt z wirusem.
Stosowanie leku przeciwwirusowego
W nielicznych przypadkach pediatra może zalecić podawanie dziecku z ospą wietrzną leku przeciwwirusowego. Nie stosuje się go rutynowo, a jedynie w sytuacjach ciężkiego przebiegu choroby lub przy obecności czynników wpływających na zwiększenie ryzyka powikłań. Podawany przy ospie lek przeciwwirusowy może powodować skutki uboczne, dlatego o zasadności włączenia tego środka w danym przypadku decyduje lekarz.
Preparat jest najbardziej skuteczny w pierwszej dobie po wystąpieniu objawów, dlatego warto zasięgnąć porady lekarskiej od razu po zauważeniu zmian u dziecka (szczególnie, jeśli występują u niego choroby przewlekłe związane z osłabieniem odporności).
Ile trwa ospa u dzieci?
Występujące na początku objawy ospy wietrznej, takie jak gorączka, mogą utrzymywać się przez kilka dni. Powstająca następnie swędząca wysypka widoczna jest zazwyczaj przez około tydzień, do maksymalnie 2 tygodni.
Do rozsiewania wirusa przez osobę chorą dochodzi w czasie od 1-2 dni przed pojawieniem się wysypki do momentu przekształcenia się wszystkich pęcherzyków w strupy.
Powikłania ospy u dzieci
U dzieci przebieg ospy wietrznej zwykle jest łagodny, a choroba nie wiąże się z wysokim ryzykiem powikłań. Na komplikacje narażone są przede wszystkim maluchy kilkumiesięczne (przed ukończeniem 1. roku życia) oraz osoby dorosłe, w tym szczególnie kobiety w ciąży oraz osoby z zaburzeniami odporności. Ciężki przebieg choroby zdarza się również wśród zdrowych dzieci, jednak są to rzadkie przypadki.
Do możliwych powikłań zachorowania na ospę wietrzną zalicza się przede wszystkim:
- Bakteryjne zakażenia skóry (które mogą prowadzić do powstawania trwałych blizn), mogą być one początkiem uogólnionego zakażenia
- Zapalenie płuc,
- Zaburzenia w obrębie układu nerwowego – zapalenie mózgu, zapalenie móżdżku, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- Zaburzenia w obrębie układu krwionośnego – ostra małopłytkowość, prowadząca do problemów z krzepnięciem krwi i wysokiego ryzyka krwawień,
- Zapalenie mięśnia sercowego.
Powikłania dotykają niewielkiego odsetka osób chorujących na ospę wietrzną, jednak nie należy zapominać, że infekcja może potencjalnie stanowić zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia.
Zdecydowanie odradza się celowe narażanie dziecka na kontakt z wirusem po to, by przechorowało w dzieciństwie i uzyskało naturalne uodpornienie przed osiągnięciem wieku dorosłego (kiedy przebieg choroby często bywa cięższy). W przeszłości pojawiały się doniesienia o wynikających z powikłań zgonach dzieci, do których doszło po odwiedzinach w domach zakażonych osób, organizowanych w celu „złapania” wirusa. Nie da się przewidzieć przebiegu ospy wietrznej, nawet u zdrowych dzieci, dlatego lepiej zapobiegać chorobie.
Zapobieganie ospie u dzieci
Zdecydowanie bezpieczniejszym sposobem zapobiegania powikłaniom ospy jest stosowanie dostępnych szczepień ochronnych. Skutecznie chronią one zarówno przed samym zachorowaniem, jak i ciężkim przebiegiem choroby. Ich efektywność ocenia się na ponad 95%. Rekomenduje się podanie szczepionki najwcześniej u dziecka w wieku 13. miesięcy (można je wykonać w dowolnym czasie, także u znacznie starszych dzieci i młodzieży). Szczepienie jest dwudawkowe, dawki szczepionki podajemy w odstępie minimum 6 tygodni.
Szczepienie na ospę wietrzną w Programie Szczepień Ochronnych na 2025 rok oznaczone zostało jako obowiązkowe (bezpłatne) tylko dla niektórych grup dzieci, m.in. niechorujących wcześniej na ospę maluchów uczęszczających do żłobków, dzieci w rodzinnych domach dziecka oraz placówkach opiekuńczo-wychowawczych, a także dzieci z upośledzeniem odporności. W przypadku innych osób, które wcześniej nie chorowały, szczepienie określa się jako zalecane, ale nie obowiązkowe; podanie preparatu jest w takiej sytuacji odpłatne.
Pozostałe sposoby profilaktyki ospy wietrznej obejmują przede wszystkim:
- Unikanie kontaktu z osobami chorymi,
- Unikanie wspólnego użytkowania przedmiotów osobistych, takich jak ręczniki czy sztućce,
- Częste mycie rąk wodą z mydłem i regularna dezynfekcja dotykanych powierzchni.
Źródła:
- World Health Organization (2025) Chickenpox. Questions and answears, dostęp: https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/chickenpox.
- Centers for Disease Control and Prevention (2024) About Chickenpox, dostęp: https://www.cdc.gov/chickenpox/about/index.html.
- National Health Service (2025) Chickenpox, dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/chickenpox/.
- Saleh H. M., Kumar S. (2025) Varicella-Zoster Virus (Chickenpox), National Library of Medicine, StatPearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448191/.
- Główny Inspektorat Sanitarny Szczepienie czy ospa-party?, dostęp: https://www.gov.pl/web/gis/szczepienie-czy-ospa-party.
- Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny – Państwowy Instytut Badawczy (2024) Szczepionka przeciw ospie wietrznej, dostęp: https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/ospa-wietrzna/?strona=1#podsumowanie---szczepionka-przeciw-ospie-wietrznej.