Gestoza ciążowa - objawy, przyczyny, leczenie

7 min
gestoza_ciaza

Gestoza ciążowa to schorzenie, którego istotą jest występowanie nadciśnienia tętniczego u kobiety z dotychczas prawidłowym ciśnieniem krwi lub nasilenie istniejącego nadciśnienia, ze współistniejącym białkomoczem, w połączeniu z dodatkowymi zaburzeniami funkcji narządów (często nerek lub wątroby) u kobiety oczekującej dziecka. Rozwija się u pacjentek w zaawansowanej ciąży i może dawać objawy m.in. w postaci nasilonych obrzęków, bólów głowy oraz nudności. Dowiedz się więcej o przyczynach, rozpoznawaniu oraz leczeniu gestozy w ciąży.

gestoza_ciaza
gestoza_ciaza

Czym jest gestoza ciążowa?

Gestoza ciążowa, inaczej określana jako zatrucie ciążowe, stan przedrzucawkowy lub preeklampsja, jest jednym z powikłań ciąży związanym z występowaniem nadciśnienia tętniczego krwi rozwijającego się po 20. tygodniu ciąży albo (rzadziej) podczas porodu lub w połogu.

Podwyższone ciśnienie w przebiegu gestozy ciążowej współistnieje z białkomoczem i dodatkowymi nieprawidłowościami, które mogą mieć postać uszkodzenia nerek, dysfunkcji wątroby, zaburzeń neurologicznych oraz problemów związanych z układem krwiotwórczym. Zdarza się, że na skutek nieprawidłowości dochodzi do powikłań u płodu, w tym wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu dziecka.

Przyczyny gestozy ciążowej

Mechanizm wystąpienia gestozy ciążowej nie został jeszcze szczegółowo poznany. Naukowcy uważają, że choroba pojawia się w efekcie wadliwego rozwoju naczyń krwionośnych łożyska, czyli struktury łączącej krwioobieg matki z krwioobiegiem płodu. Wynikające z tego zaburzenia przepływu krwi mogą z kolei skutkować problemami w regulowaniu krążenia krwi u kobiety ciężarnej i rozwojem nadciśnienia tętniczego.

Nie do końca wiadomo na razie, co stoi u podłoża rozwoju tych nieprawidłowości, natomiast na podstawie badań udało się wyodrębnić najważniejsze czynniki, które zwiększają ryzyko rozwoju gestozy ciążowej.

Do czynników w największym stopniu przyczyniających się do wzrostu prawdopodobieństwa wystąpienia gestozy u kobiety ciężarnej zalicza się:

  • Przewlekłe nadciśnienie tętnicze,
  • Nadciśnienie tętnicze w poprzedniej ciąży,
  • Obecność przewlekłej choroby nerek,
  • Cukrzycę typu 1 lub 2,
  • Toczeń układowy,
  • Zespół antyfosfolipidowy.

Natomiast czynniki związane z umiarkowanym zwiększeniem się ryzyka rozwoju stanu przedrzucawkowego to:

  • Pierwsza ciąża lub odstęp między ciążami trwający ponad 10 lat,
  • Wiek matki powyżej 40. roku życia,
  • Otyłość co najmniej II stopnia przed ciążą (określana jako BMI powyżej 35 kg/m2),
  • Obciążenie rodzinne gestozą – choroba występowała u matki kobiety ciężarnej,
  • Ciąża wielopłodowa.

Objawy gestozy w ciąży

Gestoza ciążowa może mieć całkowicie bezobjawowy przebieg. Czasami u kobiety pojawiają się symptomy w postaci obrzęków dłoni, stóp, okolic kostek oraz twarzy, a także nagłe zwiększenie się masy ciała (wynikające z nagromadzenia się wody w organizmie).

W przypadku ostrego przebiegu gestozy ciążowej mogą pojawić się objawy, takie jak:

  • Ból odczuwany poniżej żeber,
  • Nudności, wymioty,
  • Bóle i/lub zawroty głowy,
  • Zaburzenia widzenia (w tym nagła przemijająca utrata wzroku, widzenie migających świateł, nadmierna wrażliwość na światło, niewyraźne widzenie),
  • Trudności w oddychaniu.

Diagnostyka gestozy ciążowej

W diagnostyce gestozy ciążowej wykorzystuje się przede wszystkim pomiary ciśnienia tętniczego oraz badania krwi i moczu.

Podstawowym kryterium rozpoznania choroby jest wystąpienie u kobiety nadciśnienia tętniczego po 20. tygodniu ciąży. Stwierdza się je przy parametrach ciśnienia na poziomie równym lub wyższym od 140 mmHg na 90 mmHg.

Zgodnie z kryteriami diagnostycznymi gestozy, wywołanemu ciążą nadciśnieniu tętniczemu musi towarzyszyć co najmniej jedna z poniższych sytuacji klinicznych (również rozwijających się po 20. tygodniu ciąży):

  • Białkomocz (określany przede wszystkim na podstawie ilościowej oceny białka w dobowej zbiórce moczu),
  • Uszkodzenie nerek (rozpoznawane na podstawie badania stężenia kreatyniny we krwi),
  • Zaburzenia w obrębie wątroby (stwierdzane w oparciu o podwyższoną aktywność transaminaz, AspAT, AlAT, w badaniu krwi),
  • Powikłania w obrębie układu krwiotwórczego, w tym przede wszystkim obniżona liczba płytek krwi (oceniane na podstawie morfologii krwi),
  • Powikłania neurologiczne (np. napad drgawkowy, zaburzenia stanu psychicznego, problemy z widzeniem, silne bóle głowy),
  • Objawy zaburzeń stanu zdrowia płodu (np. zahamowanie wzrostu oceniane na podstawie USG, nieprawidłowy przepływ krwi przez tętnicę pępowinową określony w badaniu USG dopplera, wewnątrzmaciczne obumarcie płodu).

Leczenie gestozy w ciąży

W zależności od nasilenia stopnia choroby, leczenie może przebiegać w warunkach domowych lub wymagać hospitalizacji. Łagodną postać gestozy określa się najczęściej jako ciśnienie tętnicze poniżej 160 na 110 mmHg, białkomocz poniżej 1 g na dobę, prawidłowy rozwój płodu, brak zaburzeń neurologicznych oraz dysfunkcji narządów. Taki stan pozwala często na prowadzenie leczenia w warunkach ambulatoryjnych. W przypadku poważniejszych zmian wymagany jest intensywny nadzór nad stanem pacjentki oraz dziecka prowadzony w szpitalu.

Leczenie farmakologiczne u pacjentek z gestozą ciążową może obejmować:

  • Stosowanie leków obniżających ciśnienie krwi,
  • Przyjmowanie leków przeciwdrgawkowych – stosuje się je zarówno profilaktycznie, jak i w leczeniu napadu drgawek, który już się pojawił,
  • Stosowanie sterydów celu przyspieszenia rozwoju płuc dziecka przed porodem.

W przypadku rozpoznanej gestozy nie zaleca się kontynuowania ciąży po 38. tygodniu. Oznacza to często potrzebę indukcji (wywołania) porodu naturalnego w określonym terminie, a w przypadku dodatkowych wskazań - wcześniejsze zakończenie ciąży przez cesarskie cięcie.

W niektórych sytuacjach, przede wszystkim przy występowaniu dodatkowych powikłań u matki lub płodu i/lub nieskuteczności leczenia nasilonego nadciśnienia tętniczego, może występować konieczność rozwiązania ciąży jeszcze przed 38. tygodniem. Termin porodu ustalany jest wtedy indywidualnie, w zależności od stanu klinicznego.

Możliwe powikłania gestozy ciążowej

Wraz z rozwojem wiedzy naukowej w ostatnich latach opracowano sposób postępowania medycznego, który w zdecydowanej większości przypadków pozwala uniknąć rozwoju ciężkich powikłań związanych z gestozą ciążową. Nadal jest to jednak stan wiążący się z zagrożeniem dla zdrowia matki i dziecka, w którym monitorowanie i szybkie wprowadzenie leczenia (w tym rozwiązanie ciąży w odpowiednim czasie) ma bardzo duże znaczenie.

Możliwe powikłania gestozy ciążowej u matki obejmują:

  • HELLP – rzadki zespół zaburzeń związanych z uszkodzeniem wątroby i problemami z krzepnięciem krwi,
  • Rzucawkę – napad drgawek, trwający zwykle krócej niż minutę; w zdecydowanej większości przypadków jednorazowy epizod drgawek nie powoduje trwałych negatywnych skutków, lecz powtarzające się napady wiążą się z ryzykiem trwałej niepełnosprawności lub uszkodzenia mózgu,
  • Poważne zaburzenia funkcji wątroby, nerek, płuc, serca,
  • Udar mózgu.

Do możliwych komplikacji występujących u płodu zalicza się ograniczenie wzrastania oraz zwiększone ryzyko wewnątrzmacicznego obumarcia. U dzieci matek z gestozą ciążową obserwuje się również wyższe ryzyko powikłań wynikających z wcześniactwa (co związane jest przede wszystkim z często występującą koniecznością wcześniejszego wywołania porodu).

Zapobieganie gestozie ciążowej

Jednym ze sposobów profilaktyki gestozy ciążowej, który ma udokumentowaną skuteczność w obniżaniu prawdopodobieństwa rozwoju tej choroby, jest przyjmowanie przez kobietę kwasu acetylosalicylowego w niskich dawkach zaleconych przez lekarza. Lek wprowadza się między 12. a 20. tygodniem ciąży u pacjentek z czynnikami ryzyka wystąpienia stanu przedrzucawkowego.

Jeśli u kobiety występują choroby zwiększające prawdopodobieństwo rozwoju gestozy w ciąży, np. cukrzyca lub choroby nerek, istotne znaczenie profilaktyczne ma odpowiednia kontrola i leczenie tych schorzeń.

Wyniki niektórych badań wskazują również na to, że dieta zarówno przed ciążą, jak i po poczęciu dziecka może wpływać na ryzyko rozwoju gestozy ciążowej. W zapobieganiu choroby w szczególności zalecane jest dbanie o:

  • Wystarczającą podaż błonnika pokarmowego – na poziomie co najmniej 25-30 g dziennie (w tym celu dieta powinna być bogata w owoce i warzywa oraz pełnoziarniste produkty zbożowe, zalecane jest również uwzględnienie w posiłkach orzechów i nasion, a także nasion roślin strączkowych, np. fasoli, ciecierzycy, soczewicy),
  • Dostateczną podaż wapnia – na poziomie co najmniej 1000 mg dziennie (spożywanie 3 szklanek produktów mlecznych, np. mleka, jogurtu, kefiru, pozwala niemal całkowicie dostarczyć tę zalecaną ilość),
  • Suplementację witaminy D zgodną z indywidualnymi zaleceniami lekarza,
  • Uwzględnianie w diecie żywności probiotycznej, np. fermentowanych przetworów mlecznych (jogurtu, kefiru, maślanki),
  • Eliminację z diety wysokoprzetworzonego oraz tłustego mięsa, słonych przekąsek (np. chipsów) oraz słodzonych napojów.
  • Ćwiczenia aerobowe – 3-4 x w tyg. po 30-60 min np. marsz, ćwiczenia w wodzie, ćwiczenia na rowerze stacjonarnym

Model żywienia zalecany kobietom obciążonym ryzykiem gestozy ciążowej to przede wszystkim dieta śródziemnomorska.

Źródła:

  1. National Health Service (2021) Pre-eclampsia, dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/pre-eclampsia/.
  2. MedlinePlus (2022) Preeclampsia, National Library of Medicine, dostęp: https://medlineplus.gov/ency/article/000898.htm.
  3. Karrar S. A., Martingano D. J., Hong P. L. (2024) Preeclampsia, StatPearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK570611/.
  4. Chang K.-J., Seow K.-M., Chen K.-H. (2023) Preeclampsia: Recent Advances in Predicting, Preventing and Managing the Maternal and Fetal Life-Threatening Consequences, International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(4): 2994, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9962022/.
  5. Prejbisz A., Dobrowolski P., Kosiński P. i wsp. (2019) Management of hypertension in pregnancy – prevention, diagnosis, treatment and longterm prognosis. A position statement of the Polish Society of Hypertension, Polish Cardiac Society and Polish Society of Gynecologists and Obstetricians, Kardiologia Polska, 77: 757-806, dostęp: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31322138/.
  6. Bomba-Opoń D., Drews K., Huras H. i wsp. (2020) Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące indukcji porodu. Aktualizacja 2021, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 5(4): 86-99, dostęp: https://www.ptgin.pl/artykul/rekomendacje-polskiego-towarzystwa-ginekologow-i-poloznikow-dotyczace-indukcji-porodu.
  7. Perry A., Stephanou A., Rayman M. P. (2022) Dietary factors that affect the risk of pre-eclampsia, BMJ Nutrition, Prevention & Health, 5(1): 118-133, dostęp: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9237898/.

Oceń ten artykuł: