Problemy brzuszkowe u niemowlęcia spędzają sen z powiek świeżo upieczonym rodzicom. Dolegliwości te mogą przybierać różne postacie, a u niektórych dzieci spowodowane są nietolerancją laktozy – dwucukru występującego w mleku mamy, krowim lub mleku innych ssaków. Jak rozpoznać jej objawy i dlaczego pojawia się już u najmłodszych? Podpowiadamy.
Co znajdziesz w tym artykule:
Po pierwsze – czym jest laktoza?
Laktoza to dwucukier mleczny, który naturalnie występuje w mleku wszystkich ssaków[1]. Jej zawartość różni się w zależności od pochodzenia, np. mleko mamy zawiera od 5,5 do 7,5% laktozy, a mleko krowie, owcze i kozie – około 4,5-5%[2]. Laktoza pełni w organizmie człowieka wiele funkcji – zwiększa wchłanianie składników mineralnych, takich jak wapń, magnez i cynk[3], wspiera wzrost dobroczynnej flory bakteryjnej, poprawia perystaltykę jelit[4], a także korzystnie wpływa na strukturę błon komórkowych rozwijającego się mózgu dziecka[5]. W jelicie cienkim za pośrednictwem enzymu laktazy następuje jej rozkład na łatwo przyswajalne cukry proste – glukozę i galaktozę, które w takiej postaci zostają wchłonięte do krwioobiegu.
Nietolerancja laktozy u niemowlęcia – przyczyny
Nietolerancja laktozy wynika przede wszystkim z braku lub niedoboru laktazy. Jeśli w organizmie występuje niedostateczna ilość tego enzymu, laktoza nie jest rozkładana i zostaje w całości przetransportowana do jelita grubego, gdzie ulega fermentacji za pośrednictwem obecnych tam bakterii. W efekcie wytwarzane są kwasy tłuszczowe, duże ilości gazów – wodoru, dwutlenku węgla czy metanu, następuje zmiana pH i ciśnienia osmotycznego treści jelitowej, przez co zwiększa się zawartość wody w jelitach[6]. Najwyższa aktywność laktazy występuje u noworodków i u niemowląt karmionych piersią, która stopniowo zmniejsza się wraz z wiekiem. Najczęstszą przyczyną nietolerancji laktozy jest dziedziczny niedobór laktazy, który powoduje postępujące zmniejszanie jej aktywności od 3. do 5. roku życia, najczęściej w okresie dojrzewania lub we wczesnym wieku dorosłym[7]. Zdarza się jednak, że nietolerancja laktozy może być wynikiem wrodzonego niedoboru laktazy (alaktazji) – na skutek uwarunkowanego genetycznie defektu metabolicznego sprawiającego, że organizm nie ma zdolności wytwarzania laktazy. Jest to bardzo rzadko występujący zespół chorobowy. W takim przypadku objawy nietolerancji występują już u noworodków po pierwszym podaniu mleka z piersi mamy lub mleka modyfikowanego zawierającego laktozę[8]. Objawy nietolerancji laktozy występujące w pierwszych tygodniach życia dziecka najczęściej mają związek z niewystarczającą aktywnością enzymu laktazy w stosunku do ilości laktozy w pokarmie spożywanym przez dziecko. Zjawisko to nazywane jest rozwojowym niedoborem laktozy i w sposób szczególny dotyczy wcześniaków[9].
Nietolerancja laktozy może mieć także charakter wtórny, gdy niedobór laktazy jest przejściowy, lub utrwalony – jest to najczęściej występująca forma nietolerancji laktozy u niemowląt. Taki nabyty niedobór enzymu może być wynikiem przebytych chorób lub występowania czynników prowadzących do uszkodzenia nabłonka i kosmków jelitowych produkujących laktazę, np. infekcji żołądkowo-jelitowych spowodowanych przez bakterie, wirusy czy pasożyty, nieleczonej alergii pokarmowej, celiakii, zaburzeń odporności, przyjmowania niektórych leków (np. antybiotyków) czy stosowania diety bezmlecznej prowadzącej do zmniejszenia aktywności wydzielania laktazy[10].
Nietolerancja laktozy u niemowlęcia – objawy
Nietolerancja laktozy powoduje dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Najczęściej są to bóle brzucha, charakterystyczne „przelewanie się” w jelitach, gazy, wzdęcia, kolki, wodniste biegunki, czasem zdarzają się także nudności i wymioty. Objawy pojawiają się po spożyciu produktu zawierającego laktozę. Nie u wszystkich jednak występują te same dolegliwości i nie u każdego są tak samo intensywne – wszystko zależy od ilości spożytej laktozy oraz stopnia niedoboru laktazy[11]. Dla maluszka najbardziej niebezpieczna jest biegunka, która może prowadzić do odwodnienia organizmu, zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej, braku przyrostu wagi i niedożywienia.
Zdarza się, że nietolerancja laktozy mylona jest z innymi nietolerancjami pokarmowymi lub alergią pokarmową. Może to być m.in.:
- alergia na białka mleka krowiego – zwana skazą białkową, w wyniku której po spożyciu produktu mlecznego następuje reakcja układu immunologicznego. Objawy, takie jak ból brzucha, biegunka wzdęcia czy wymioty, mogą pojawić się już kilka minut od spożycia alergenu. Większość dzieci jednak wyrasta z tej alergii;
- galaktozemia – rzadkie zaburzenie metabolizmu galaktozy, będące wynikiem mutacji genetycznej. Podobnie jak w przypadku nietolerancji laktozy w pierwszych dniach życia powoduje biegunkę i wymioty. Nieleczona prowadzi do chorób wątroby, zaburzeń rozwoju psychoruchowego.
Jak rozpoznać nietolerancję laktozy u niemowlęcia?
W celu zdiagnozowania nietolerancji laktozy można wykonać kilka rodzajów badań. U niemowląt najczęściej jest to próba eliminacyjna z prowokacją, która polega na odstawieniu na dwa tygodnie produktów zawierających laktozę oraz stosowania w tym okresie mieszanek bezlaktozowych. W tym czasie zadaniem rodziców jest obserwacja, czy nieprzyjemne dolegliwości ze strony układu pokarmowego niemowlęcia wciąż występują. Jeśli w trakcie eliminacji objawy ustąpiły, a po wprowadzeniu laktozy wróciły, świadczy to o nietolerancji laktozy. W przypadku niemowląt, szczególnie tych z występującymi biegunkami, można wykonać także wodorowy test oddechowy lub test tolerancji laktozy[12]. Innym sposobem jest badanie genetyczne z pobranej próbki krwi.
Dieta niemowlęcia z nietolerancją laktozy
Dla niemowlęcia najlepszym sposobem żywienia jest karmienie piersią. Nie należy przerywać karmienia mlekiem mamy, jeśli występują dolegliwości ze strony układu pokarmowego, a lekarz nie stwierdził wrodzonej nietolerancji laktozy. U każdego dziecka minimalna aktywność laktazy jest zachowana, a bezzasadna eliminacja tej substancji może być niekorzystna dla dziecka. U starszego dziecka często wystarczające jest zmniejszenie ilości spożywanej laktozy – z reguły dobrze tolerowana jest ilość 12 g, co odpowiada 250 ml mleka. Jeśli jednak zostanie potwierdzona wrodzona nietolerancja laktozy, należy zastosować odpowiednią dietę, która będzie towarzyszyć dziecku do końca życia. Najlepszym wyborem dla niemowlęcia jest wtedy podawanie mu mleka modyfikowanego bez laktozy, a podczas rozszerzania diety należy wprowadzać produkty niezawierające tej substancji. Zadanie to może być dla rodziców wyzwaniem, ponieważ laktoza poza mlekiem znajduje się także w nabiale, produktach zbożowych czy nawet lekach. Dobór odpowiedniego preparatu zastępującego mleko mamy oraz rozszerzanie diety dziecka z nietolerancją laktozy zawsze należy skonsultować z lekarzem pediatrą lub dietetykiem dziecięcym. Warto przy tym pamiętać, że nietolerancja laktozy wrodzona zdarza się bardzo rzadko[13].
[1]Sawala W., Nietolerancja laktozy. Nietolerancja laktozy a stosowanie leków z laktozą, Poznań, 2018.
[2]Startek K., Jak rozpoznać nietolerancję laktozy u niemowląt?, www.zdrowegeny.pl, dostęp: 22.11.2021.
[3]Sawala W., Nietolerancja laktozy. Nietolerancja laktozy a stosowanie leków z laktozą, Poznań, 2018.
[4]Startek K., Jak rozpoznać nietolerancję laktozy u niemowląt?, www.zdrowegeny.pl, dostęp: 22.11.2021.
[5]Sawala W., Nietolerancja laktozy. Nietolerancja laktozy a stosowanie leków z laktozą, Poznań, 2018.
[6]Tamże.
[7] Dr hab. A. Horvath; Jesień pediatryczna, 2020.
[8]Sawala W., Nietolerancja laktozy. Nietolerancja laktozy a stosowanie leków z laktozą, Poznań, 2018.
[9] Dr hab. A. Horvath; Jesień pediatryczna, 2020.
[10]Tamże.
[11]Heyman M.B., Lactose intolerance in infants, children, and adolescents. Pediatrics, 2006; 118(3): p. 1279.
[12] Dr hab. A. Horvath; Jesień pediatryczna 2020.
[13]Cherry R., Thomas D.W., Żywienie niemowląt w sytuacjach szczególnych. Pediatria po Dyplomie, 2009. 13(4).