Większość rodziców za oczywisty element wyprawki dla mającego urodzić się dziecka wymienia smoczek. Nic w tym dziwnego, ludzie od wieków szukali sposobów na ukojenie płaczu niemowląt. O pierwszych smoczkach mówi się, że pochodzą nawet sprzed trzech tysięcy lat – były to przedmioty lub kawałki materiału nasączane różnymi substancjami (czymś słodkim, kawałkiem tłuszczu, a nawet alkoholem czy opiatami). W XX wieku opatentowano pierwsze smoczki w Stanach Zjednoczonych.
Co znajdziesz w tym artykule:
Po co dziecku smoczek?
Logopedzi ssanie smoczka (ale nie tylko – także rąk, kołderki, warg czy policzka rodzica) określają mianem ssania nieodżywczego. Jest to naturalne zachowanie niemowląt, wynikające z układu sensorycznego i motorycznego, a bezpośrednio związane z zakodowanym rozwojem wrodzonych odruchów.
Przeczytaj: Ile powinien spać noworodek?
Coraz częściej podkreśla się terapeutyczny charakter tej funkcji. Wyniki badań klinicznych wskazują, że trening smoczkowy jest kluczowym elementem terapii wcześniaków, u których nie zdążył zintegrować się mechanizm ssania niezbędny do pobierania pokarmu czy to z piersi matki, czy z butelki. Potwierdzono także, że ssanie smoczka przyczynia się do zmniejszania bólu i stresu przy zabiegach medycznych, jakim poddawane są niemowlęta. Dowiedziono nawet korzystny wpływ używania smoczka na zmniejszenie ryzyka SIDS (Sudden Infant Death Syndrome – nagła śmierć łóżeczkowa).
Informacje te mogą uspokoić tych rodziców, którzy wahają się i wciąż obawiają podawania smoczka w trosce o przyszły rozwój swoich dzieci. Należy jednak pamiętać o drugiej stronie medalu. Nie bez powodu logopedzi, stomatolodzy czy ortodonci ostrzegają przed nadużywaniem smoczków.
Skąd zatem wiedzieć, gdzie jest granica bezpiecznego stosowania smoczka? Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna, zależy bowiem od wielu czynników, takich jak indywidualne potrzeby dziecka czy sposobu karmienia (piersią lub z butelki). Niektóre niemowlęta nie akceptują żadnego smoczka, inne mają bardzo intensywny odruch ssania i potrzebują narzędzi do jego zaspokojenia. Dzieci karmione piersią spędzają na tej czynności nawet kilka godzin w ciągu doby, podczas gdy te karmione butelką znacznie krócej – a to oznacza, że tę potrzebę muszą zaspokoić w inny sposób.
Ponieważ więcej wątpliwości odnośnie do stosowania smoczków pojawia się w przypadku dzieci karmionych piersią, w niniejszym artykule główny nacisk położony został na wybór odpowiednich uspokajaczy dla tej właśnie grupy niemowląt.
Smoczek dla noworodka – czy jest niezbędny?
Zacznijmy od najmłodszych. Jeżeli noworodek jest karmiony piersią, zaleca się, aby przez pierwsze dwa tygodnie (lub dłużej, tj. do ustabilizowania laktacji) nie podawać smoczka w ogóle. Po tym czasie, jeśli jest taka potrzeba, można wprowadzić smoczek, najlepiej po konsultacji z położną lub doradcą laktacyjnym, który oceni, czy nie zaburzy to karmienia naturalnego, oraz pomoże dobrać odpowiedni i bezpieczny rodzaj smoczka. Warto jednak uważnie obserwować swoje dziecko i odpowiedzieć sobie na pytanie, czy smoczek jest rzeczywiście niezbędny, czy może potrzeba ssania zaspokajana jest w znacznym stopniu podczas karmienia.
W przypadku karmienia z butelki można stosować smoczek od razu po urodzeniu, zwłaszcza że prawdopodobnie będzie on bardziej potrzebny z uwagi na krótszy czas ssania, niż ma to miejsce u dzieci karmionych piersią.
Warto wiedzieć: Jak przyzwyczaić niemowlę do butelki?
Rodzaje smoczków dla dzieci
Rodzice, decydując się na podanie smoczka, stają przed wyborem jego rodzaju. Rynek dziś oferuje ogrom możliwości, które warto usystematyzować. Smoczki mają różny kształt, wielkość i wykonane są z innych materiałów.
Jak dobrać rozmiar smoczka?
Najmniej wątpliwości budzi zapisany przez producenta rozmiar smoczka, którym należy kierować się podczas zakupu. Zazwyczaj odnosi się do wieku niemowlęcia (np. 0-3 miesiące, 3-6 miesięcy, 6-18 miesięcy itd.), mogą być także wprowadzone symbole. Smoczek powinien być dostosowany wielkością do wieku dziecka; nie może być ani za duży (może powodować np. uruchamianie odruchu gardłowego i wymiotnego), ani za mały (będzie wymagał innej niż naturalna podczas ssania piersi pracy grupy mięśni jamy ustnej, co może mieć wpływ na jej rozwój anatomiczny, wady zgryzu i późniejsze wady wymowy).
Smoczek: silikonowy czy lateksowy?
Dostępne dziś smoczki są zrobione z silikonu lub lateksu (czasem pod nazwą kauczuku). Wybór zależy od preferencji zarówno rodziców, jak i dziecka.
Lateks jest materiałem naturalnym o dużej sprężystości. Smoczki te są miękkie i elastyczne, bardziej podatne na pracę języka i jamy ustnej niemowlęcia. Łatwiej także ulegają zniekształceniom i zniszczeniom (np. przez gryzienie zębami) – należy je wówczas wymienić na nowe. Mają ciemną żółtą barwę oraz specyficzny zapach i smak. Niekiedy jednak mogą uczulać.
Silikon natomiast jest tworzywem sztucznym, smoczki z niego wykonane są bezwonne i bezbarwne. Są także nieco twardsze od lateksowych, dlatego wymagają większej pracy ze strony niemowląt – za to są zdecydowanie trwalsze od lateksowych.
Kształt i funkcja smoczka
Największy dylemat w wyborze smoczka odnosi się do jego kształtu. Mamy ogrom możliwości, a producenci prześcigają się w udoskonalaniu swoich produktów. Celem jest stworzenie takiego smoczka, który, nawet przy długotrwałym stosowaniu, nie wpłynie negatywnie na rozwój jamy ustnej i co za tym idzie, aparatu mowy dziecka.
Smoczek anatomiczny lub ortodontyczny
Smoczki anatomiczne (zwane także ortodontycznymi) są niesymetryczne: z jednej strony lekko wypukłe, z drugiej ścięte. Kształtem zbliżają się do brodawki piersi ssanej przez dziecko, przez co uważa się, że nie ingerują w rozwój anatomiczny jamy ustnej, a dziecko musi go aktywnie ssać, aby nie wypadł z buzi. Należy zawsze sprawdzać, czy są włożone w dobrym kierunku (wypukłym do góry).
Smoczek symetryczny
Smoczek symetryczny jest spłaszczony z obu stron, nie ma znaczenia, w którą stronę zostanie włożony do buzi dziecka. Zaleca się go dla starszych niemowląt.
Smoczek okrągły
Symetryczna końcówka ma kształt kuli (wisienki), przez co poleca się taki smoczek dzieciom, które nie radzą sobie z koordynacją pracy jamy ustnej i żuchwy (smoczek nie będzie wypadał). Zaleca się go przede wszystkim niemowlętom karmionym butelką.
Smoczek dynamiczny
Smoczki dynamiczne mają za zadanie naśladować naturalny mechanizm ssania piersi matki. Są wykonane z kilku warstw silikonu – twarde u nasady, za to ich końcówka jest bardziej elastyczna i rozciąga się podczas pracy jamy ustnej i języka.
Jaki smoczek dla noworodka jest bezpieczny?
Najwięcej uwagi należy poświęcić przy wyborze tych pierwszych smoczków – dla noworodków, ponieważ to u nich wciąż dojrzewają mechanizmy ssania, oddychania i połykania, a układ jamy ustnej jest najwrażliwszy na wszelkie zakłócenia tych procesów. Źle dobrany smoczek może dać konsekwencje np. w postaci problemów ze ssaniem piersi matki, przez co wzrasta ryzyko zaburzeń laktacji. Przede wszystkim należy dobrać odpowiedni rozmiar (por. wyżej). Specjaliści zalecają, aby pierwszy smoczek był tym anatomicznym (ortodontycznym) lub dynamicznym, co sprawi, że mechanizm ssania smoczka i pobierania mleka z piersi matki będą zbliżone.
Smoczki dla niemowląt: jak i kiedy stosować?
Bez względu na to, czy niemowlę karmione jest z piersi czy z butelki, należy kierować się zasadą, aby minimalizować czas używania smoczka. Warto poświęcić trochę uwagi, aby nauczyć się rozpoznawać sygnały wysyłane przez dziecko: kiedy jest głodne, kiedy śpiące, kiedy odczuwa dyskomfort (np. mokra pieluszka). Niektóre z tych potrzeb można zaspokoić szybciej i skuteczniej niż poprzez podanie smoczka.
Należy dążyć do tego, aby smoczek był używany jako narzędzie wspomagające regulację i wyciszające w sytuacjach, kiedy inne sposoby są nieskuteczne. Kiedy niemowlę jest spokojne lub czymś zajęte – warto powstrzymać się od „zatykania” go dodatkowo smoczkiem. Zwiększy to szanse powodzenia wczesnego i bezpiecznego jego odstawienia. Im dziecko jest starsze, tym więcej mamy możliwości zagospodarowania jego uwagi (zabawy, zabawki, gryzaki).
Smoczek bywa nieodłącznym towarzyszem podczas usypiania dzieci, ponieważ skutecznie wycisza je i reguluje. Zaleca się jednak, aby po zaśnięciu wyjąć go z buzi niemowlęcia – najłatwiej zrobić to po przejściu do głębokiej fazy snu, objawiającej się rozluźnieniem mięśni. Zadbamy wówczas o prawidłową pozycję spoczynkową języka (ma być przyklejony do podniebienia twardego) i domknięcie warg, co z kolei umożliwi i utrwali prawidłowy (nosowy) tor oddychania.
Jak dezynfekować smoczek?
Bezpieczne używanie smoczka to także dbałość o jego czystość. Jama ustna to swego rodzaju wrota dla wszelkich patogenów, dlatego należy pamiętać o regularnym czyszczeniu. Najpopularniejszym sposobem dezynfekowania smoczków jest ich wyparzanie – zalanie na kilka minut wrzątkiem lub nawet gotowanie w garnku. Przed pierwszym użyciem warto wydłużyć ten czas. Później powinno się wyparzyć smoczek np. po całym dniu używania. W ciągu dnia należy smoczek oczyścić za każdym razem, kiedy spadnie na ziemię lub w inny sposób zetknie się z brudną powierzchnią. Należy zapoznać się z zaleceniami producenta konkretnego modelu, ponieważ niektóre smoczki można myć w zmywarce. Dostępne są także płyny do mycia produktów dla niemowląt oraz specjalne urządzenia – sterylizatory. Zdecydowanie nie należy smoczka oczyszczać poprzez włożenie go do swoich (rodzica) ust, ponieważ istnieje ryzyko przeniesienia infekcji.
Kiedy odzwyczajać dziecko od smoczka?
Wizja odstawienia dziecku smoczka wzbudza niepokój rodziców. Nie ma jednego dobrego sposobu ani jednego dobrego na to momentu. Wszystko zależy od możliwości i potrzeb w rodzinie. Specjaliści przypominają jednak, aby nie przedłużać używania smoczka, ponieważ może on realnie wpływać na pracę narządów mowy oraz ich anatomię, prowadząc w przyszłości do wad zgryzu, zaburzeń funkcji połykania i oddychania oraz wad wymowy.
Wskazówką w szukaniu odpowiedniego czasu odstawienia smoczka będzie wiedza z zakresu rozwoju motorycznego i odruchów niemowlęcych. Wiadomo, że odruch ssania rozwija się już w czasie ciąży (od 17. tygodnia), a jego szczyt przypada na 3.-4. miesiąc życia dziecka. Proponuje się podjąć próbę zakończenia używania smoczka między 5. a 6. miesiącem życia – jest to czas, kiedy w badaniach odruchowych niemowlęta przestają realizować ssanie nieodżywcze na palcu. Kolejnym momentem jest czas po 7. miesiącu, kiedy wyhamowuje u niektórych niemowląt reakcja oralna. Jeśli to się nie uda, należy spróbować między 18. a 24. miesiącem, wówczas bowiem zanika ssanie jako funkcja. Logopedzi jednak namawiają do odzwyczajenia dziecka od smoczka jeszcze przed pierwszymi urodzinami.
Bibliografia:
M. Machoś, M. Czajkowska, Ssanie bez tajemnic, Zabrze 2019
D. Pluta-Wojciechowska, Dyslalia obwodowa, Bytom 2019
A. Jenik , N. Vain, A. Gorestein, N. Jacobi, Does the recommendation to use a pacifier influence the prevalence of breastfeeding?, „The Journal of Pediatrics, 2009, s. 350-354; [https://www.jpeds.com/article/S0022-3476(09)00318-7/fulltext#secd28926884e580]
J. Diaz-Rossello, A. Conde-Agudelo, A.C. Forteza A.C., Pacifiers: protection against sudden infant death syndrome, „The Lancet”, 2000, s. 355; [https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(05)73092-0/fulltext]
R. Saul, Non-pharmacological treatment of pain in neonates and infants, „Nursing Times”, Vol. 113, Issue 6, 2017, s. 26-38
A. Łada, Czynniki rokownicze rozwoju mowy w okresie prelingwalnym w świetle koncepcji neurorozwojowej, „Forum Logopedyczne”, nr 20, 2012, s. 56-72