Wielowodzie, czyli nadmiar płynu owodniowego, to zaburzenie diagnozowane w przypadku 1-2% ciąż. Najczęściej przyczyna jest nieznana. Jeśli wielowodzie ma łagodny lub umiarkowany stopień nasilenia zwykle nie wymaga leczenia (a jedynie pogłębionej diagnostyki i częstszego monitorowania). W takiej sytuacji istnieje bardzo duża szansa na prawidłowy przebieg ciąży i urodzenie zdrowego dziecka. Ciężka postać wielowodzia w części przypadków wynika z nieprawidłowości rozwojowych u płodu. Z artykułu dowiesz się więcej na temat przyczyn, objawów i możliwych powikłań nadmiaru płynu owodniowego w ciąży.
Co znajdziesz w tym artykule:
Co to jest wielowodzie w ciąży?
Wielowodzie jest stanem zbyt dużej ilości płynu owodniowego w czasie ciąży. Płyn owodniowy otacza płód wewnątrz macicy, tworząc jego środowisko życia. Odgrywa istotną rolę we wzroście i rozwoju dziecka. Wpływa na:
- Utrzymywanie stałej temperatury,
- Otrzymywanie przez dziecko potrzebnych składników odżywczych,
- Ochronę przed zakażeniami,
- Ochronę przed urazami mechanicznymi,
- Wspomaganie rozwoju mięśni dziecka dzięki umożliwieniu wykonywania ruchów,
- Rozwijanie odruchu ssania i umiejętności połykania,
- Wspomaganie rozwoju płuc,
- Wyciszanie dźwięków z zewnątrz.
Zbyt duża ilość płynu owodniowego może czasami stanowić sygnał o nieprawidłowościach w rozwoju płodu, jednak w większości przypadków odchylenie od normy nie wiąże się z późniejszymi problemami zdrowotnymi u dziecka. Najczęściej wielowodzie rozpoznawane jest w 3. trymestrze ciąży, między 31. i 36. tygodniem.
Przyczyny wielowodzia w ciąży
Wielowodzie rozwija się najczęściej w efekcie występowania co najmniej jednego z poniższych dwóch mechanizmów:
- Obecności zaburzeń połykania u płodu,
- Nadmiernej produkcji moczu przez dziecko (które czasami wynika ze zmian w funkcjonowaniu takich narządów, jak serce czy nerki).
Większość przypadków umiarkowanie nasilonego nadmiaru płynu owodniowego (nawet 60-70%) uznaje się za wielowodzie idiopatyczne, czyli za stan rozwijający się bez jasnej, uchwytnej przyczyny.
Do czynników ryzyka rozwoju wielowodzia można zaliczyć:
- Cukrzycę ciążową,
- Ciążę mnogą,
- Infekcję wewnątrzmaciczną,
- Niedokrwistość u płodu (w tym wrodzoną anemię hemolityczną).
- Konflikt serologiczny
- Przyczyny łożyskowe
W 50-90 % przypadków wielowdzie jest idiopatyczne czyli nie da się ustalić jego przyczyny.
Objawy wielowodzia w ciąży
Wielowodzie najczęściej rozpoznawane jest w czasie rutynowych badań, rzadko mamy do czynienia z objawami, które pozwalają podejrzewać ten stan. Jeśli symptomy występują, obejmują przede wszystkim:
- Duszności i trudności w oddychaniu,
- Uczucie ucisku, naprężenia brzucha,
- Zgagę – uczucie pieczenia w przełyku,
- Częste oddawanie moczu,
- Zaparcia,
- Obrzęki stóp i nóg.
Powyższe objawy często występują w ciąży o prawidłowym przebiegu i nie muszą być związane z wielowodziem.
W sytuacji, gdy ilość płynu owodniowego szybko zwiększa się ponad normę, mogą pojawić się bardziej bezpośrednie oznaki wielowodzia w postaci bólu brzucha oraz szybkiego powiększenia się jego obwodu. Takie połączenie objawów powinno skłonić do natychmiastowego skontaktowania się z lekarzem.
Jak rozpoznaje się wielowodzie w ciąży?
Wielowodzie rozpoznaje się wykorzystując badanie USG do pomiaru ilości płynu owodniowego. Wyróżnia się 2 główne metody do oceny tego parametru:
- AFI (amniotic fluid index, czyli wskaźnik płynu owodniowego) – pomiar ilości płynu owodniowego w 4 miejscach, na podstawie którego wylicza się łączną wartość wskaźnika,
- MPV (maximum vertical pocket, oznacza największą kieszonkę płynową w wymiarze pionowym) – pojedynczy pomiar objętości płynu w najgłębszym miejscu macicy.
W przypadku parametru AFI wielowodzie rozpoznaje się przy indeksie na poziomie co najmniej 24 cm. W zależności od jego wartości określa się stopień nasilenia zaburzeń:
- Łagodny, gdy AFI wynosi 24-29,9 cm,
- Umiarkowany, jeśli AFI ma poziom 30-34,9 cm,
- Ciężki, przy AFI równym 35 lub więcej.
Przy pomiarze MPV, kolejne stopnie wielowodzia to odpowiednio:
- Stopień łagodny dla MPV na poziomie 8-11 cm,
- Stopień umiarkowany, gdy MPV jest równe 12-15 cm,
- Stopień ciężki, jeśli MPV wynosi co najmniej 16 cm.
Ciężkie wielowodzie jest stanem relatywnie rzadkim, dotyczy mniej niż 15% przypadków kobiet z nadmiarem płynu owodniowego.
Rozpoznanie wielowodzia na podstawie powyższych parametrów często stanowi wskazanie do wykonania dodatkowych badań, np. KTG płodu służącego do oceny czynności serca, testów w kierunku cukrzycy oraz badań oceniających występowanie niektórych chorób zakaźnych.
Leczenie wielowodzia w ciąży
U większości kobiet w ciąży z idiopatycznym wielowodziem o łagodnym lub umiarkowanym stopniu nasilenia nie wdraża się żadnego leczenia, choć mogą być zalecone częstsze, dodatkowe wizyty kontrolne.
W przypadku rozpoznania zaburzeń, które mogą zwiększać prawdopodobieństwo rozwoju wielowodzia, np. cukrzycy lub infekcji, istotne jest wprowadzenie skutecznego leczenia tych chorób.
W sytuacji, gdy wielowodzie ma ciężki stopień nasilenia i/lub związane jest dokuczliwymi dolegliwościami u kobiety, może być potrzebny zabieg odsączenia części płynu owodniowego przy użyciu cienkiej igły. Dość często zdarza się, że po przeprowadzeniu takiej procedury problem nawraca i występuje konieczność jej powtórzenia. Wykonanie zabiegu wiąże się z potrzebą częstszego monitorowania ilości płynu owodniowego na podstawie badania USG, które zwykle przeprowadzane jest w takiej sytuacji co 1-3 tygodnie.
Wielowodzie a cesarskie cięcie i indukcja porodu
Wielowodzie nie stanowi bezpośredniego wskazania do przeprowadzenia cesarskiego cięcia lub wcześniejszej indukcji (wywołania) porodu. Potrzeba ich wykonania może jednak istnieć w przypadku rozpoznanych chorób lub zaburzeń towarzyszących nadmiarowi płynu owodniowego, np. cukrzycy ciążowej lub wadom wrodzonym u płodu. W praktyce to więc inne parametry związane ze zdrowiem matki i płodu, a nie wielowodzie, determinują potrzebę wcześniejszego rozwiązania ciąży i/lub wykonania cesarskiego cięcia.
Wielowodzie w ciąży – skutki i zagrożenia
Przy łagodnym stopniu wielowodzia zazwyczaj nie obserwuje się występowania powikłań u płodu ani mamy. Wraz ze wzrostem ilości płynu owodniowego zwiększa się prawdopodobieństwo, że jego nadmiar wynika ze schorzeń kobiety ciężarnej lub wad wrodzonych u dziecka. Pogarszają się wtedy rokowania.
Ciężki stopień wielowodzia wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zaburzeń, takich jak:
- Przedwczesne pęknięcie błon płodowych,
- Przedwczesny poród,
- Wewnątrzmaciczne obumarcie płodu,
- Makrosomia (zbyt duża masa ciała) płodu, która może prowadzić do wzrostu prawdopodobieństwa wystąpienia niektórych komplikacji okołoporodowych,
- Krwotok poporodowy.
Ryzyko występowania wad wrodzonych u płodu( które mogą być przyczyną wielowodzia) przy wielowodziu o ciężkim stopniu nasilenia wynosi około 10%. W sytuacji, gdy zdiagnozowano łagodny lub umiarkowany nadmiar płynu owodniowego ocenia się je na 1-2%.
W zależności od podłoża problemu rokowania dla mamy i jej dziecka mogą różnić się w bardzo dużym stopniu. Wielowodzie idiopatyczne wiąże się z niższym ryzykiem wystąpienia powikłań niż stany, gdy stwierdzono określoną przyczynę nadmiaru płynu owodniowego.
Źródła:
- National Health Services (2024) Polyhydramnios (too much amniotic fluid), dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/polyhydramnios/.
- Hwang D. S., Mahdy H. (2023) Polyhydramnios, National Library of Medicine, StatPearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK562140/.
- Dulay A. T. (2024) Polyhydramnios, MDS Manual, https://www.msdmanuals.com/professional/gynecology-and-obstetrics/antenatal-complications/polyhydramnios.
- Dashe J. S., Pressman E. K., Hibbard J. U. (2018) SMFM Consult Series #46: Evaluation and management of polyhydramnios, American Journal of Obstetrics & Gynecology, 219(4): B2-B8, dostęp: https://www.ajog.org/article/S0002-9378(18)30589-1/fulltext.