TSH w ciąży - jaki poziom jest niebezpieczny?

8 min
tsh_ciaza

TSH (tyreotropina) jest hormonem przysadki mózgowej odpowiedzialnym za regulację wydzielania hormonów tarczycy. Na stężenie tyreotropiny mają wpływ hormony ciążowe, dlatego u mam oczekujących dziecka na przestrzeni poszczególnych trymestrów dochodzi zwykle do zmian w jej wydzielaniu. Ile powinno wynosić stężenie TSH i jaki poziom tego hormonu jest niebezpieczny w ciąży? O czym świadczy za wysokie lub zbyt niskie TSH? Sprawdź!

tsh_ciaza
tsh_ciaza

Czym jest TSH?

TSH (z ang. Thyroid Stimulating Hormon, czyli hormon stymulujący tarczycę), inaczej nazywany tyreotropiną lub hormonem tyreotropowym, jest wytwarzaną w przysadce mózgowej substancją odpowiedzialną za regulację czynności tarczycy - gruczołu odgrywającego kluczową rolę w utrzymywaniu równowagi różnych procesów metabolicznych organizmu.

TSH wydzielane jest w celu pobudzenia wytwarzania i wydzielania hormonów tarczycy – T4 (tyroksyny) oraz T3 (trójjodotyroniny). Mają one z kolei znaczenie w kontekście tego, jak szybko zachodzą procesy, w których wykorzystywana jest energia. Warunkują funkcjonowanie niemal każdego narządu w ciele. Wpływają m.in. na:

  • Szybkość oddychania,
  • Tętno,
  • Przebieg procesów trawiennych,
  • Masę ciała,
  • Regulację temperatury ciała.

W uproszczeniu można powiedzieć, że niska ilość hormonów tarczycy we krwi prowadzi do zwiększenia się poziomu TSH – organizm może wyrównać w ten sposób braki i zwiększyć tempo przemian metabolicznych. Z kolei wysokie stężenie hormonów tarczycy skutkuje obniżeniem TSH – organizm nie potrzebuje więcej T4 i T3, a więc nie ma konieczności produkcji hormonu przysadki, który by stymulował ich wydzielanie.

Badanie oceniające poziom TSH we krwi ma na celu przede wszystkim określenie, jak dobrze pracuje tarczyca. Znacznie częściej zdarza się, że nieprawidłowe stężenie tyreotropiny wynika z zaburzeń pracy tego gruczołu niż problemów z wydzielającą ją przysadką. Dlatego można korzystać z badania TSH jako markera prawdopodobnych zaburzeń funkcji tarczycy.

TSH a ciąża

W czasie ciąży utrzymywanie prawidłowego stężenia hormonów tarczycy (czego miarę może stanowić wynik badania TSH) ma szczególnie duże znaczenie. Właściwy poziom T4 i T3 warunkuje rozwój dziecka. Hormony tarczycy są potrzebne m.in. do kształtowania jego mózgu oraz układu nerwowego.

W 1. trymestrze ciąży płód jest całkowicie uzależniony od otrzymywania T4 i T3 od mamy za pośrednictwem łożyska. Około 12. tygodnia zaczyna funkcjonować własna tarczyca dziecka, nadal jednak stężenie hormonów w krwiobiegu kobiety ciężarnej ma znaczenie dla jego zdrowia i rozwoju.

Zachodzące w czasie ciąży zmiany w wydzielaniu innych hormonów wpływają na ilość hormonów tarczycy, a przez to również na stężenie TSH. Poziom tego związku we krwi może zmieniać się znacznie na przestrzeni ciąży.

Typowo w 1. trymestrze dochodzi do obniżenia stężenia TSH (najniższy poziom obserwuje się między 10. i 12. tygodniem), po czym ilość hormonu stopniowo wzrasta w 2. i 3. trymestrze.

Badanie TSH u kobiet, które nie miały wcześniej rozpoznanych problemów z funkcjonowaniem tarczycy wykonuje się co najmniej raz w przebiegu ciąży – w czasie pierwszego zgłoszenia do lekarza po poczęciu dziecka (typowo 4.-8. tydzień ciąży). W przypadku wykrycia nieprawidłowości, konieczne jest częstsze monitorowanie stężenia hormonu.

Norma TSH w ciąży

Wartości referencyjne prawidłowego stężenia TSH w ciąży wyglądają następująco:

  • 0,009-3,18 mIU/l w I trymestrze,
  • 0,05-3,44 mIU/l w II trymestrze,
  • 0,11-3,53 mIU/l w III trymestrze.

Warto zwrócić uwagę, że na wyniku otrzymywanym z laboratorium najczęściej podawany jest przedział właściwy dla populacji ogólnej, a norma dla kobiet w ciąży ma inny poziom. Dlatego należy się upewnić, że wartość pomiaru porównujemy z odpowiednimi zakresami referencyjnymi. W praktyce najlepiej w każdym przypadku wynik badania skonsultować z lekarzem prowadzącym ciążę.

Wynik TSH powyżej wartości zakresu referencyjnego wskazuje na występowanie niedoczynności tarczycy, natomiast poniżej – świadczy o nadczynności tego narządu. Oba ze schorzeń, przy braku odpowiedniego leczenia, mogą być niebezpieczne w czasie ciąży.

Wysokie TSH w ciąży

Wysokie TSH (wartości powyżej zakresu normy) stanowi oznakę, że tarczyca nie produkuje wystarczającej ilości hormonów. Najczęstszą przyczyną tego zjawiska jest choroba Hashimoto, czyli schorzenie autoimmunologiczne, w którym układ odpornościowy organizmu atakuje i powoli, na przestrzeni lat, niszczy tarczycę, prowadząc do wydzielania przez nią niedostatecznej ilości hormonów.

Inną, rzadszą przyczyną niedoczynności tarczycy (i wysokiego TSH) jest przebycie operacji usunięcia całej tarczycy lub jej części, np. jako sposobu leczenia nadczynności gruczołu lub raka. Może do tego prowadzić również przyjmowanie nieadekwatnych dawek leków stosowanych w terapii nadczynności tarczycy. Do wzrostu stężenia TSH czasami prowadzi także niedobór jodu lub żelaza.

Objawy związane z wysokim TSH w ciąży

Nadmierne stężenie TSH we krwi, wynikające z niedoczynności tarczycy, może wiązać się z występowaniem objawów w postaci:

  • Uczucia przewlekłego zmęczenia,
  • Wzrostu masy ciała nawet przy diecie o relatywnie niskiej podaży kilokalorii (niedobór hormonów tarczycy prowadzi do obniżenia tempa przemiany materii),
  • Suchości skóry,
  • Suchości, cienkości włosów,
  • Obniżonego samopoczucia, objawów depresyjnych,
  • Zwiększonej wrażliwości na zimno,
  • Zaparć,
  • Obniżonego libido.

Wysokie stężenie TSH w ciąży nie zawsze daje jakiekolwiek zauważalne objawy – czasami nawet w sytuacji, gdy wielokrotnie przekracza zakres normy. Ponadto wiele z oznak tej nieprawidłowości kobiety mogą przypisać dolegliwościom częstym w przebiegu ciąży. Przesiewowe badanie TSH jest więc ważne, by upewnić się, że tarczyca funkcjonuje prawidłowo.

Jakie skutki może mieć zbyt wysokie stężenie TSH w ciąży?

Zbyt wysokie stężenie TSH jako oznaka niedoczynności tarczycy (w przypadku braku odpowiedniego leczenia) może wiązać się zaburzeniami rozwoju płodu oraz nieprawidłowym przebiegiem ciąży. Do powikłań, których ryzyko wzrasta w tym przypadku należą:

  • Wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu oraz mała masa urodzeniowa,
  • Spontaniczne poronienie lub martwe urodzenie,
  • Nadciśnienie tętnicze u kobiety ciężarnej, w tym stan przedrzucawkowy,
  • Zaburzenia rytmu serca oraz niewydolność krążenia u kobiety w ciąży,
  • Zaburzenia funkcji tarczycy u dziecka.

Stosowanie leków hormonalnych w odpowiednio dobranych dawkach minimalizuje ryzyko wystąpienia komplikacji związanych z tymi nieprawidłowościami.

Jak obniżyć TSH w ciąży?

Podstawowym sposobem na obniżenie TSH u kobiety w ciąży jest doustne przyjmowanie hormonu T4 (tyroksyny). Dawki leku dobiera się tak, by zapewnić długoterminowe utrzymywanie się stężenia TSH na poziomie wartości referencyjnych dla poszczególnych trymestrów ciąży.

Po wprowadzeniu leczenia konieczne jest dalsze, regularne monitorowanie poziomu tyreotropiny. Badania wykonuje się co około 4 tygodnie w pierwszej połowie ciąży, a następnie co najmniej raz około 30. tygodnia ciąży. W przypadku, gdy istnieje potrzeba zwiększenia lub zmniejszenia dawki, dodatkowo wykonuje się test po 3-4 tygodniach od zmiany ilości przyjmowanego hormonu.

Niskie TSH w ciąży

Niskie TSH w ciąży (w szczególności między 10. i 12. tygodniem) może wynikać z naturalnych zjawisk fizjologicznych. Czasami jednak u podłoża tego zjawiska leży wysoka produkcja hormonów tarczycy spowodowana nadczynnością gruczołu.

Główną przyczyną nadczynności tarczycy w ciąży jest choroba Gravesa-Basedowa. Odpowiada za 85-95% przypadków. Ma podłoże autoimmunologiczne. Zaburzenia wynikają z produkcji przeciwciał pobudzających produkcję nadmiernej ilości hormonów przez tarczycę.

W rzadkich przypadkach niskie TSH u kobiety w ciąży powiązane jest z występowaniem niepowściągliwych wymiotów ciężarnych. Nadczynność tarczycy ma wtedy typowo charakter przejściowy oraz łagodną postać.

Objawy wynikające z niskiego TSH w ciąży

Związana z niskim TSH nadczynność tarczycy może prowadzić do wystąpienia następujących objawów:

  • Utraty masy ciała, nawet przy wysokoenergetycznej diecie,
  • Problemów ze snem,
  • Drażliwości, nerwowości,
  • Szybkiego lub nieregularnego tętna,
  • Pocenia się, dużej wrażliwości na wysoką temperaturę otoczenia,
  • Ciepłej skóry,
  • Zmęczenia,
  • Zwiększenia częstości wypróżnień, biegunek,
  • Drżenia dłoni,
  • Osłabienia mięśni,
  • Obrzęku w okolicy szyi.

Zdarza się, że objawy choroby pojawiają się po raz pierwszy w czasie ciąży. Dolegliwości zwykle ulegają osłabieniu w 2. oraz 3. trymestrze ze względu na naturalnie występującą w tym okresie modyfikację funkcji układu immunologicznego. Mogą nasilić się natomiast w czasie połogu.

Skutki niskiego TSH w ciąży

Jeśli niskie TSH stanowi oznakę nadczynności tarczycy, w przypadku braku odpowiedniego leczenia może wiązać się to z:

  • Zwiększonym ryzykiem poronienia lub przedwczesnego porodu,
  • Niską masą urodzeniową dziecka,
  • Nadczynnością tarczycy u płodu,
  • Wzrostem ryzyka stanu przedrzucawkowego – nadciśnienia tętniczego rozwijającego się w zaawansowanej ciąży, któremu mogą towarzyszyć objawy dysfunkcji ważnych organów (m.in. nerek, wątroby),
  • Przełomem tarczycowym – nagłym, groźnym dla zdrowia nasileniem objawów nadczynności tego narządu,
  • Rozwojem niewydolności serca u pacjentki.

Leczenie niskiego TSH w ciąży

Łagodna nadczynność tarczycy związana z niskim TSH nie zawsze wymaga podejmowania leczenia. Jeśli jest ono potrzebne, najczęściej stosuje się środki farmakologiczne mające za zadanie hamować produkcję hormonów tarczycy. W przypadku, gdy nadczynność tarczycy występowała jeszcze przed ciążą, po poczęciu dziecka może być potrzebne wprowadzenie modyfikacji w przyjmowanych lekach. Czasami wskazane jest ich tymczasowe odstawienie. Leczenie operacyjne bardzo rzadko podejmuje się kobiet ciężarnych. Nie stosuje się terapii radiojodem.

Niezależnie od rodzaju prowadzonego leczenia, konieczne jest częste monitorowanie stężenia TSH oraz hormonów tarczycy. Zaleca się sprawdzać ich poziom co 2-4 tygodnie, by móc w razie potrzeby na bieżąco modyfikować sposób terapii.

Źródła:

  1. Hubalewska-Dydejczyk A., Trofimiuk-Muldner M., Ruchała M. i wsp. (2021) Thyroid diseases in pregnancy: guidelines of the Polish Society of Endocrinology, Endokrynologia Polska, 72(5): 425-488, dostęp: https://journals.viamedica.pl/endokrynologia_polska/article/view/86218.
  2. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej (2023) Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 9 czerwca 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej, dostęp: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230001324.
  3. Pirahanchi Y., Toro F., Jialal I. (2023) Physiology, Thyroid Stimulating Hormone, National Library of Medicine, StatPearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499850/.
  4. MedlinePlus (2024) TSH (Thyroid-stimulating hormone) Test, National Library of Medicine, dostęp: https://medlineplus.gov/lab-tests/tsh-thyroid-stimulating-hormone-test/.
  5. Sorah K., Alderson T. L. (2023) Hyperthyroidism in Pregnancy, National Library of Medicine, StatPearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559203/.
  6. National Institute of Health (2017) Thyroid Disease & Pregnancy, dostęp: https://www.niddk.nih.gov/health-information/endocrine-diseases/pregnancy-thyroid-disease.

Oceń ten artykuł: