W 1. oraz 2. trymestrze prawidłowo przebiegającej ciąży typowo obserwuje się stopniowy spadek ciśnienia tętniczego krwi. Natomiast w 3. trymestrze dochodzi zazwyczaj do ponownego wzrostu wartości tego parametru. Częstym problemem u kobiet w zaawansowanej ciąży jest nadciśnienie tętnicze, które może mieć postać groźnego dla zdrowia mamy i dziecka stanu przedrzucawkowego. Jakie ciśnienie w ciąży uznajemy za nadmiernie wysokie, a jakie za zbyt niskie? Do czego mogą prowadzić zaburzenia jego wartości? Sprawdź!
Co znajdziesz w tym artykule:
Jak ciąża wpływa na ciśnienie tętnicze krwi?
W czasie ciąży dochodzi do wielu fizjologicznych zmian w obrębie układu krążenia. Mogą one mieć wpływ na ciśnienie tętnicze, czyli nacisk na naczynia tętnicze wywierany przez przepływającą przez nie krew.
Najczęściej obserwowane zmiany w przebiegu prawidłowej ciąży dotyczą stopniowego zmniejszenia się ciśnienia tętniczego krwi w 1. i 2. trymestrze. Spadek ma typowo poziom około 5-20% w stosunku do wartości sprzed ciąży. Możesz spodziewać się zmniejszenia się ciśnienia tętniczego średnio o 5-10 mm Hg w przypadku ciśnienia skurczowego (pierwsza podawana liczba) oraz o około 10-15 mm Hg w odniesieniu do ciśnienia rozkurczowego (drugi parametr). Spadek ciśnienia do najniższego poziomu typowo zauważalny jest około 22.-24. tygodnia ciąży.
Natomiast od około 28. tygodnia dochodzi zwykle do powolnego wzrastania ciśnienia tętniczego i jego zbliżania się do poziomu sprzed ciąży. Powrót do tych wartości trwa typowo do około 36. tygodnia ciąży.
Dość często w ciąży mamy do czynienia z odchyleniami od przedstawionego wyżej schematu.
Mogą one wynikać z różnych czynników. Jednym z nich jest występowanie nadciśnienia tętniczego, które w wielu przypadkach rozwija się jako powikłanie ciąży.
Prawidłowe ciśnienie tętnicze krwi w 3. trymestrze ciąży
Prawidłowe ciśnienie krwi w 3. trymestrze ciąży określa się tymi samymi wartościami co dla ogólnej populacji (dotyczą one także kobiet w pierwszych dwóch trymestrach). Wynosi ono:
- Poniżej 140 mm Hg na 90 mm Hg,
- poniżej 90 mm Hg na 60 mm Hg.
W diagnostyce nadciśnienia, wartości ciśnienia tętniczego klasyfikuje według poniższych kryteriów:
- Ciśnienie optymalne wynosi poniżej 120 na 80 mm Hg,
- Ciśnienie prawidłowe to 120-129 na 80-84 mm Hg,
- Ciśnienie wysokie prawidłowe to 130-139 na 85-89 mm Hg,
- Nadciśnienie tętnicze łagodne to 140-159 na 90-99 mm Hg,
- Nadciśnienie tętnicze umiarkowane to 160-179 na 100-109 mm Hg,
- Nadciśnienie tętnicze ciężkie rozpoznaje się przy wartościach co najmniej 180 na 110 mm Hg.
Jeśli wartości ciśnienia skurczowego (pierwsza liczba) i rozkurczowego (druga liczba) należą do różnych stopni tej klasyfikacji, do diagnozy przyjmuje się wartość odpowiadającą wyższej kategorii. Dla przykładu, jeśli kobieta ciężarna ma ciśnienie tętnicze 145 na 88 mm Hg, rozpoznamy u niej łagodne nadciśnienie tętnicze (mimo, że wartość ciśnienia rozkurczowego można uznać za prawidłową).
Wysokie ciśnienie tętnicze krwi w 3. trymestrze ciąży
W kontekście podwyższania się ciśnienia tętniczego u kobiety w 3. trymestrze ciąży możemy mówić o kilku różnych stanach:
- Niewielkim, stopniowym wzrastaniu ciśnienia tętniczego, które nie prowadzi do wystąpienia nadciśnienia tętniczego i nie wiąże się z żadnymi problemami związanymi ze zdrowiem mamy i płodu,
- Nadciśnieniu tętniczym przewlekłym, które zostało rozpoznane u kobiety jeszcze przed poczęciem dziecka - zmiany ciążowe mogą wpływać na jego przebieg, czasami prowadząc do zaostrzenia choroby,
- Nadciśnieniu tętniczym wywołanym ciążą – zdiagnozowanym po 20. tygodniu ciąży (zazwyczaj ustępuje ono w czasie do 6 tygodni po porodzie),
- Stanie przedrzucawkowym, czyli zaburzeniom związanym z nadciśnieniem tętniczym rozwijającym się po 20. tygodniu ciąży, którym towarzyszy białkomocz; wiąże się z ryzykiem komplikacji, takich jak uszkodzenie nerek, problemy z funkcjonowaniem wątroby, zaburzenia krzepnięcia krwi oraz zaburzenia neurologiczne.
Szacuje się, że nadciśnienie tętnicze stanowi powikłanie 5-10% ciąż.
Przyczyny wysokiego ciśnienia tętniczego krwi w ciąży
Mechanizmy, które prowadzą do rozwoju nadciśnienia tętniczego w czasie ciąży są bardzo złożone i nie w pełni poznane. Obejmują m.in. czynniki związane z powstawaniem i funkcjonowaniem łożyska oraz zaburzeniami w wytwarzaniu wielu substancji odpowiedzialnych za regulację ciśnienia.
Naukowcy zidentyfikowali czynniki ryzyka, które wiążą się z większym prawdopodobieństwem wystąpienia wysokiego ciśnienia tętniczego w ciąży:
- Wiek poniżej 20. roku życia lub powyżej 40 lat,
- Otyłość (BMI > 35 kg/m2 przed zajściem w ciążę),
- Ciąża mnoga,
- Pierwsza ciąża lub odstęp między ciążami trwający powyżej 10 lat,
- Obciążenie genetyczne – nadciśnienie tętnicze u bliskich krewnych (np. mamy, babci, siostry),
- Niektóre choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca, niewydolność nerek, toczeń układowy,
- Nadciśnienie tętnicze występujące w poprzedniej ciąży.
Objawy związane z nadciśnieniem tętniczym krwi
Nadciśnienie tętnicze związane ze stanem przedrzucawkowym może wiązać się z występowaniem poniższych objawów:
- Nasilonych bólów głowy,
- Zaburzeń widzenia,
- Bólu w nadbrzuszu,
- Nudności i wymiotów,
- Nagłego obrzęku pojawiającego się w okolicy kostek, stóp, twarzy oraz dłoni, związanego z szybkim wzrostem masy ciała,
- Trudności w oddychaniu.
Nadciśnienie tętnicze w przebiegu ciąży nie zawsze daje jednak jakiekolwiek objawy. Rzadziej mamy z nimi do czynienia, jeśli nadciśnienie tętnicze nie wynika ze stanu przedrzucawkowego.
Leczenie wysokiego ciśnienia tętniczego krwi w ciąży
Do elementów postępowania w leczeniu nadciśnienia tętniczego w ciąży zalicza się:
- Farmakoterapię w kierunku obniżenia ciśnienia tętniczego, a w przypadku stanu przedrzucawkowego również nastawioną na przeciwdziałaniu rzucawce (czyli napadowi uogólnionych drgawek, który może prowadzić do śpiączki),
- Częste kontrolowanie ciśnienia tętniczego (w warunkach domowych zwykle zaleca się mierzenie ciśnienia 2 razy rano i 2 razy wieczorem),
- Monitorowanie stanu płodu,
- Zaprzestanie palenia papierosów oraz spożywania alkoholu, bez względu na współistniejące zabrzenia, zawsze zalecane w ciąży
- Dbanie o nawodnienie (spożycie 2,7 litrów płynów w 1. trymestrze ciąży oraz 3 litrów w 2. oraz 3. trymestrze ciąży),
- Stosowanie zbilansowanej, różnorodnej diety (zalecana jest m.in. dieta DASH oraz dieta śródziemnomorska).
- Dla kobiet uprawiajajacy wysilek fizyczny przed ciążą zaleca się kontynuowanie umiarkowanej aktywności fizycznej
Sytuacja, gdy wartości ciśnienia tętniczego wzrastają do poziomu 160 mm Hg dla ciśnienia skurczowego i/lub 110 mm Hg dla ciśnienia rozkurczowego, stanowi wskazanie do hospitalizacji.
W wielu przypadkach nadciśnienia w ciąży istnieje konieczność wcześniejszego wywołania (indukcji) porodu. W sytuacji, gdy stan kobiety ciężarnej jest stabilny, rozwiązanie ciąży często rekomenduje się na czas około 1-3 tygodni przed terminem. Jeśli dojdzie do rozwoju dodatkowych komplikacji lub wartości ciśnienia tętniczego utrzymują się na zdecydowanie zbyt wysokim poziomie pomimo zastosowania leczenia, może istnieć potrzeba natychmiastowego wywołania porodu, niezależnie od wieku płodu.
Czy nadciśnienie tętnicze w ciąży może być groźne?
Nadciśnienie tętnicze u kobiety ciężarnej może prowadzić do powikłań groźnych zarówno dla mamy, jak i dziecka. Wiąże się ze wzrostem ryzyka zahamowania wzrostu, przedwczesnego porodu oraz niskiej masy urodzeniowej. Zdarza się, że dochodzi do wewnątrzmacicznego obumarcia płodu. Przy ciężkich zaburzeniach istnieje ryzyko uszkodzenia ważnych narządów kobiety (w tym nerek, wątroby, mózgu, serca) oraz jej zgonu.
W większości przypadków nadciśnienie tętnicze w ciąży nie prowadzi do wymienionych komplikacji, jednak jest stanem, którego nie można bagatelizować. Wymaga zastosowania leczenia i monitorowania stanu kobiety. To pozwala w odpowiednim momencie wdrożyć potrzebną interwencję (np. indukcję porodu).
Niskie ciśnienie tętnicze krwi w 3. trymestrze ciąży
W przebiegu prawidłowej ciąży może dochodzić do naturalnego obniżenia się ciśnienia tętniczego. Tego zjawiska nie uznaje się za niepokojące, o ile parametr nie osiąga wartości poniżej 90 mm Hg na 60 mm Hg ani nie obserwuje się u kobiety wyraźnych objawów związanych ze spadkiem ciśnienia.
Przyczyny niskiego ciśnienia tętniczego krwi
Poza zjawiskami adaptacyjnymi związanymi z ciążą, niskie ciśnienie tętnicze może być wywołane również:
- Nagłą utratą dużej ilości krwi,
- Odwodnieniem,
- Cukrzycą,
- Zaburzeniami rytmu serca (arytmiami),
- Niewydolnością serca,
- Stosowaniem niewłaściwie dobranych dawek leków na nadciśnienie tętnicze,
- Przyjmowaniem niektórych innych środków farmakologicznych, np. leków przeciwdepresyjnych i przeciwlękowych.
Objawy związane z niskim ciśnieniem tętniczym krwi
Niskie ciśnienie tętnicze może wiązać się z występowaniem objawów, takich jak:
- Zawroty głowy (bardzo często odczuwane przy wstawaniu lub siadaniu),
- Omdlenia,
- Uczucie zmęczenia i osłabienia,
- Problemy z widzeniem,
- Bóle głowy,
- Bóle w okolicy szyi oraz bóle pleców,
- Nudności,
- Skąpomocz,
- Kołatanie serca,
- Trudności w koncentracji uwagi.
Czasami spadek ciśnienia tętniczego w stosunku do tego sprzed ciąży wywołuje powyższe objawy przy wartościach pomiarów nadal znajdujących się w granicach normy.
Leczenie niskiego ciśnienia tętniczego krwi w ciąży
Niskie ciśnienie tętnicze krwi u kobiety w ciąży nie zawsze wymaga zastosowania leczenia. Zależy to od oceny indywidualnego przypadku oraz podejrzewanych przyczyn jego występowania. Terapia, o ile zostanie uznana za potrzebną, może obejmować m.in.:
- Przyjmowanie leków podwyższających ciśnienie krwi,
- Uzupełnianie płynów (w przypadku odwodnienia),
- Dopasowanie leków u kobiety ciężarnej leczonej na nadciśnienie tętnicze (należy przy tym pamiętać, by nie zmniejszać dawek leków na własną rękę, nawet jeśli pomiary wykazują za niskie ciśnienie).
Inne działania, które mogą zapobiegać spadkowi ciśnienia to pamiętanie o powolnym wstawaniu z pozycji siedzącej lub leżącej, a także stosowanie specjalnych rajstop uciskowych, które zapobiegają gromadzeniu się krwi w okolicy nóg.
Jeśli zaobserwowałaś u siebie niskie ciśnienie na początkowym etapie ciąży, istnieje duża szansa, że zacznie ono wzrastać samoistnie w 3. trymestrze.
Źródła:
- Prejbisz A., Dobrowolski P., Kosiński P. i wsp. (2019) Postępowanie w nadciśnieniu tętniczym u kobiet w ciąży. Zapobieganie, diagnostyka, leczenie i odległe rokowanie. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego, Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 4(2): 43-111, dostęp: https://journals.viamedica.pl/ginekologia_perinatologia_prakt/article/view/64987.
- Shen M., Tan H., Zhou S. i wsp. (2017) Trajectory of blood pressure change during pregnancy and role of pre-gravid blood pressure: a functional data analysis approach, Scientific Reports, 7: 6227, dostęp: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5524922/.
- Centers for Disease Control and Prevention (2024) High Blood Pressure During Pregnancy, dostęp: https://www.cdc.gov/high-blood-pressure/about/high-blood-pressure-during-pregnancy.html.
- MedlinePlus (2024) High Blood Pressure in Pregnancy, dostęp: https://medlineplus.gov/highbloodpressureinpregnancy.html#.
- MedlinePlus (2023) Low blood pressure, dostęp: https://medlineplus.gov/ency/article/007278.htm.
- National Heart, Lung, and Blood Institute (2022) Low Blood Pressure, dostęp: https://www.nhlbi.nih.gov/health/low-blood-pressure.