Jaki jest właściwy poziom hemoglobiny w ciąży?

9 min
hemoglobina_ciaza

Hemoglobina stanowi jeden z parametrów krwi, na który ciąża może mieć bardzo znaczący wpływ. Do wytworzenia tej substancji w organizmie niezbędne jest żelazo, a jego zapasy często wyczerpują się w przebiegu ciąży ze względu na zwiększone zapotrzebowanie. Jaki poziom hemoglobiny powinna mieć kobieta w ciąży, a jaki świadczy o anemii? Co jeść, gdy w badaniach substancja ma za niski poziom i jak wygląda leczenie w tym przypadku? Sprawdź!

hemoglobina_ciaza
hemoglobina_ciaza

Czym jest hemoglobina?

Hemoglobina (oznaczana często skrótami Hb lub HGB) jest rodzajem białka znajdującym się w krwinkach czerwonych (erytrocytach). Za jej podstawową funkcję uznaje się udział w transporcie tlenu w organizmie – z płuc do wszystkich tkanek ciała. Stanowi więc składnik niezbędny, by w poszczególnych komórkach ciała zachodziły procesy wytwarzania energii wykorzystywanej do funkcjonowania organizmu (potrzebny jest do nich tlen).

Spadek stężenia hemoglobiny we krwi jest podstawowym parametrem świadczącym o niedokrwistości (anemii).

Dlaczego hemoglobina spada w ciąży?

Ciąża stanowi okres, kiedy mamy do czynienia ze szczególnie wysokim ryzykiem obniżenia się poziomu hemoglobiny we krwi. Szacuje się, że co 4. Polka oczekująca dziecka ma problemy z anemią.

Podstawową przyczyną niskiego stężenia hemoglobiny jest niedobór żelaza. W ciąży znacząco zwiększa się zapotrzebowanie na ten składnik, co wynika z konieczności wykorzystania go również na potrzeby płodu, łożyska i powiększającej się macicy. W pierwszym trymestrze zapotrzebowanie na żelazo zwiększa się o około 1mg na dobę, a w trzecim trymestrze nawet o 7.5 mg na dobę. Zwiększa się jednocześnie całkowita objętość krwi w organizmie, a więc stężenie hemoglobiny przy takiej samej ilości tego związku staje się niższe (możemy to określić jako efekt „rozcieńczenia” krwi).

Jeśli za zwiększonym zapotrzebowaniem nie idzie dostateczna podaż i wchłanianie żelaza, a przy tym zapasy zgromadzone wcześniej w organizmie nie są wystarczające, mamy do czynienia ze stopniowym obniżaniem się stężenia hemoglobiny we krwi poniżej poziomu normy oraz rozwojem niedokrwistości.

Największe ryzyko tego stanu obserwuje się w 3. trymestrze ciąży, ponieważ z czasem wykorzystaniu ulega żelazo zmagazynowane i organizm nie ma skąd czerpać go w dodatkowej ilości.

Niektóre kobiety są szczególnie narażone na ryzyko wystąpienia i nasilania się niedokrwistości w czasie ciąży. Mowa tutaj o:

  • Ciężarnych, które miały niski poziom hemoglobiny we krwi jeszcze przed poczęciem dziecka (często związane jest to z obfitymi miesiączkami, nieadekwatną dietą, czasami z bardzo intensywnym uprawianiem sportu),
  • Kobietach z przewlekłymi chorobami jelit prowadzącymi do ograniczenia wchłaniania żelaza z przewodu pokarmowego,
  • Kobietach w ciąży wielopłodowej (np. bliźniaczej),
  • Kobietach, które zaszły w kolejną ciążę w czasie krótszym niż rok od ostatniego porodu,
  • Bardzo młodych kobietach (w wieku poniżej 20 lat w czasie zajścia w ciążę),
  • Kobietach z chorobami układu krwiotwórczego (np. anemią sierpowatą).

Normy hemoglobiny w ciąży

Norma hemoglobiny dla kobiet w ciąży to wynik co najmniej 11 g/dl (jest ona jednakowa dla każdego z trymestrów). W okresie połogu dolny próg zakresu referencyjnego obniża się do 10 g/dl. Dla porównania, wynik prawidłowy dla kobiety, która nie jest w ciąży wynosi 12 mg/dl. Zmniejszenie wartości uznawanych za normę na czas ciąży wynika z fizjologicznego, spodziewanego spadku stężenia hemoglobiny u kobiet oczekujących dziecka.

Objawy anemii w ciąży

Wiele z objawów niedokrwistości kojarzy się kobietom z dolegliwościami typowymi dla ciąży - oznaki zaburzeń są mało specyficzne. Niskie stężenie hemoglobiny we krwi powoduje, że proces transportu tlenu do tkanek organizmu staje się mało efektywny. Tlen to z kolei substancja potrzebna do produkcji energii niezbędnej do funkcjonowania wszystkich narządów. Skutkiem niskiego poziomu hemoglobiny bardzo często jest więc uczucie ciągłego zmęczenia i osłabienia.

Wśród innych objawów niedokrwistości w ciąży można wymienić:

  • Wypadanie włosów,
  • Bladość skóry i błon śluzowych,
  • Bladość, łamliwość paznokci,
  • Suchość skóry,
  • Zimne dłonie i stopy,
  • Pieczenie języka i wygładzenie jego powierzchni,
  • Pęknięcia w kącikach ust,
  • [Izabela 1]
  • Bóle głowy,
  • Zawroty głowy,
  • Problemy z koncentracją uwagi,
  • Zmiany nastroju, drażliwość,
  • Duszności,
  • Zwiększenie się tętna,
  • Kołatanie serca,
  • Przyspieszenie oddechu.

Niska hemoglobina w ciąży – co jeść?

Dieta ma duży wpływ na zapobieganie obniżaniu się zapasów żelaza w organizmie, a więc może pomóc w podwyższaniu stężenia hemoglobiny we krwi. Przy niskim poziomie tej substancji warto zwrócić także uwagę na wystarczające spożycie witaminy C, a także folianów (witaminy B9) oraz witaminy B12.

Produkty bogate w żelazo

Żelazo jest podstawowym składnikiem niezbędnym do budowy hemoglobiny, dlatego na tej substancji warto skupić swoją uwagę przy planowaniu diety w niedokrwistości. W szczególności zaleca się, żeby codziennie uwzględniać w jadłospisie produkty zawierające żelazo hemowe. Jego źródłem są mięso i ryby.

Czerwone mięso – wołowina, cielęcina, baranina, królik - charakteryzuje się najwyższą zawartością żelaza hemowego. Ze względu na inne właściwości (m.in. wysoką zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych, które niekorzystnie wpływają na zdrowie przy nadmiernym spożyciu) rekomenduje się jednak, żeby nie jadać go w ilości większej niż 400-500 g tygodniowo, nawet przy anemii.

Poza ograniczoną ilością czerwonego mięsa polecane jest spożywanie drobiu – gęś, kaczka oraz zarówno tłustych, jak i chudych ryb – makrela, sardynka, śledź, losoś. Lepiej unikać mięsa wysoko przetworzonego i bardzo tłustego, np. w postaci kiełbas, parówek, boczku, pasztetów.

Żelazo w wersji niehemowej wchłania się słabiej niż pochodzące z wymienionych wyżej produktów, jednak nadal może mieć znaczący udział w pokryciu zapotrzebowania na ten składnik. Jest zawarte w jajach oraz wielu rodzajach żywności pochodzenia roślinnego, przede wszystkim w:

  • Nasionach roślin strączkowych,
  • Produktach zbożowych,
  • Zielonych warzywach liściastych,
  • Orzechach i nasionach, suszonych owocach

Produkty bogate w witaminę C

Witamina C (kwas askorbinowy) nie wpływa bezpośrednio na produkcję hemoglobiny, ale jej obecność zwiększa wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego. Jeśli uwzględnimy w posiłku odpowiednią ilość kwasu askorbinowego, podwyższymy ilość żelaza dostępnego do wykorzystania przez organizm.

Głównymi źródłami witaminy C w żywności są owoce i warzywa. W diecie kobiety ciężarnej z niskim stężeniem hemoglobiny warto uwzględniać produkty szczególnie bogate w ten składnik, do których zalicza się:

  • Paprykę,
  • Warzywa kapustne – kapustę, brukselkę, kalarepę,
  • Natkę pietruszki,
  • Owoce jagodowe, np. porzeczki, truskawki,
  • Owoce cytrusowe – pomarańcze, pomelo, grejpfruty, cytryny,
  • Kiwi.

Produkty bogate w foliany oraz witaminę B12

Niedokrwistość w niektórych (dość rzadkich) przypadkach ma związek z niedoborami kwasu foliowego (folianów) lub witaminy B12. Przy niskim poziomie hemoglobiny we krwi warto zwrócić uwagę na spożycie tych składników.

Do produktów bogatych w foliany zalicza się:

  • Warzywa, przede wszystkim zielone (np. szpinak, brokuły, brukselkę, sałatę),
  • Owoce, w tym głównie kiwi, pomarańcze, awokado,
  • Produkty zbożowe – kasze, makarony, ryż brązowy, pieczywo mąki pełnoziarnistej,
  • Nasiona roślin strączkowych,
  • Żółtka jaj,
  • Orzechy i nasiona.

W profilaktyce niedokrwistości z niedoboru witaminy B12 pomoże uwzględnianie w diecie produktów odzwierzęcych – mięsa, ryb, jaj oraz nabiału.

Niska hemoglobina w ciąży – na jakie produkty spożywcze uważać?

Spożywanie substancji zawartych w niektórych produktach spożywczych może ograniczać wchłanianie składników pokarmowych potrzebnych do wytwarzania hemoglobiny. Z tego powodu lepiej unikać uwzględniania w diecie:

  • Kawy, kakao i mocnej herbaty (w szczególności w okresie około 1 godziny po posiłku),
  • Alkoholu.

Warto także zwrócić uwagę na to, by w miarę możliwości rozdzielać spożywanie produktów mlecznych i żywności będącej głównym źródłem żelaza w diecie. Zawarty w nabiale wapń obniża wchłanianie tego składnika.

Leczenie niedokrwistości w ciąży

Dieta ma duże znaczenie dla zwiększenia poziomu hemoglobiny we krwi - szczególnie w sytuacji, gdy problem pojawił się na skutek niedostatecznej podaży żelaza. Często jednak postępowanie dietetyczne nie wystarcza, by dostatecznie podwyższyć stężenie hemoglobiny.

Zawartość hemoglobiny ocenia się już od pierwszej wizyty w ciąży, a badanie morfologii krwi jest powtarzane kilkakrotnie.

W przypadku, gdy u kobiety w ciąży stwierdzono już niedokrwistość, potrzebne będzie również wdrożenie leczenia farmakologicznego, które ma za zadanie szybsze i skuteczniejsze zwiększenie ilości hemoglobiny we krwi. Stosuje się w nim najczęściej przyjmowane doustnie preparaty żelaza w odpowiednio dobranych przez lekarza dawkach. Farmakoterapię kontynuuje się przez okres 3 miesięcy po wyrównaniu stężenia hemoglobiny do prawidłowego poziomu.

W sytuacjach, gdy leczenie doustne okazuje się nieskuteczne lub podawane tą metodą środki nie są dobrze tolerowane, wprowadza się preparaty żelaza podawane dożylne. Taki sposób postępowania jest zalecany również, jeśli poziom hemoglobiny spada do poziomu 7-9 g/dl.

W sytuacji, gdy rozwinie się ciężka niedokrwistość (poziom hemoglobiny poniżej 7 g/dl), może być wskazane przetoczenie krwi kobiecie ciężarnej. Taka sytuacja najczęściej wynika z występowania silnego krwawienia u pacjentki.

Czy anemia w ciąży jest groźna dla zdrowia?

Łagodnie obniżony w stosunku do normy poziom hemoglobiny nie powinien mieć istotnego wpływu na przebieg ciąży. Stężenie tego związku we krwi regularnie kontroluje się u kobiet oczekujących dziecka, by właśnie przy nieprawidłowościach o niewielkim stopniu móc od razu wdrożyć leczenie. Dzięki temu zapobiegamy nasileniu się niedokrwistości oraz zwiększeniu ryzyka dla zdrowia mamy i dziecka.

Ciężka niedokrwistość u kobiety ciężarnej wiąże się ze zwiększeniem ryzyka powikłań, takich jak:

  • Przedwczesny poród (przed końcem 37. tygodnia ciąży) i zaburzenia związane z wcześniactwem,
  • Komplikacje okołoporodowe u kobiety ciężarnej,
  • Niska masa urodzeniowa dziecka,
  • Zaburzony rozwój układu nerwowego płodu,
  • Infekcje wynikające z osłabienia funkcji układu odpornościowego.
  • Anemia u dziecka

Wdrożone odpowiednio wcześnie leczenie pozwala zapobiegać ewentualnym komplikacjom wynikającym z nasilonej niedokrwistości.

Wysokie stężenie hemoglobiny w ciąży

Znacznie rzadszym zjawiskiem niż anemia (zbyt niskie stężenie hemoglobiny) jest stan nadmiaru tego białka w organizmie. Najczęściej wysoki poziom hemoglobiny w ciąży stwierdza się przy wyniku około 14 g/dl. Taka sytuacja również może być niekorzystna dla zdrowia. Na podwyższenie poziomu hemoglobiny ma wpływ mieszkanie na obszarach znacznie powyżej poziomu morza, a także palenie tytoniu.

W badaniach wykazano związek między wysokim stężeniem hemoglobiny i powikłaniami m.in. w postaci przedwczesnego porodu i niskiej masy urodzeniowej dziecka. Ponadto u mam z podwyższonym stężeniem hemoglobiny częściej rozpoznaje się cukrzycę ciążową oraz stan przedrzucawkowy (czyli chorobę przebiegającą z nadciśnieniem tętniczym stwierdzanym po 20. tygodniu ciąży).

Na podstawie przeprowadzonych badań nie możemy jednak wyciągnąć wniosków odnośnie przyczyn i skutków – nie jest pewne, że to zwiększony poziom hemoglobiny wpływa na pojawienie się wymienionych zaburzeń. Wiemy jedynie, że te sytuacje statystycznie częściej współwystępują.

Warto zwrócić także uwagę na fakt, że wysokie stężenie hemoglobiny czasami wynika po prostu z odwodnienia organizmu w czasie pobierania próbki. Z takim wynikiem (podobnie jak przy zbyt niskim poziomie tego białka) należy zgłosić się do lekarza prowadzącego ciążę – może być potrzebna dalsza diagnostyka.

Źródła:

  1. Gandhi M. H., Gupta V. (2023) Physiology, Maternal Blood, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557783/.
  2. Sieroszewski P., Bomba-Opoń D., Cnota W. i wsp. (2022) Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące diagnostyki i leczenia niedoboru żelaza oraz niedokrwistości z niedoboru żelaza, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 7(4): 208-216, dostęp: https://www.ptgin.pl/artykul/rekomendacje-polskiego-towarzystwa-ginekologow-i-poloznikow-dotyczace-diagnostyki-leczenia.
  3. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej Niedokrwistość, dostęp: https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/03/zalecenia_dietetycy_niedokrwistosc.pdf.
  4. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. (2020) Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa, dostęp: https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/03/normy_zywienia_2020web.pdf.
  5. National Health Service (2020) Iron deficiency anaemia in pregnancy. Patient information, dostęp: https://www.uhcw.nhs.uk/download/clientfiles/files/Patient%20Information%20Leaflets/Women%20and%20Children_s/Maternity/Iron%20deficiency%20anaemia%20in%20pregnancy%20FINAL.pdf.
  6. World Health Organization (2023) Anaemia, dostęp: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/anaemia.
  7. Young M. F., Oaks B. M., Rogers H. P. i wsp. (2023) Maternal low and high hemoglobin concentrations and associations with adverse maternal and infant health outcomes: an updated global systematic review and meta-analysis, BMC Pregnancy and Childbirth, 23, 264: https://bmcpregnancychildbirth.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12884-023-05489-6#citeas.

Oceń ten artykuł: