Bakteria Escherichia coli jest czynnikiem zakaźnym wywołującym większość przypadków zakażeń układu moczowego u kobiet ciężarnych. Infekcja może mieć postać bezobjawową lub powodować wyraźne dolegliwości ze strony pęcherza moczowego, a w zaawansowanym stadium - także nerek. Nieleczone zakażenie układu moczowego u kobiety ciężarnej wiąże się z ryzykiem poważnych powikłań.
Co znajdziesz w tym artykule:
- 1.Zakażenia układu moczowego w ciąży
- 2.Objawy zakażenia układu moczowego bakterią E. coli w ciąży
- 3.Diagnostyka zakażenia układu moczowego bakterią E. coli w ciąży
- 4.Jak leczyć zakażenie układu moczowego E. coli w ciąży?
- 5.Zakażenie układu moczowego bakterią E. coli w ciąży - powikłania
- 6.Profilaktyka infekcji układu moczowego w ciąży
- 7.Zakażenia układu moczowego bakterią E. coli w ciąży – o czym warto pamiętać?
- 8.Bakteria E. coli w ciąży – inne rodzaje infekcji
Zakażenia układu moczowego w ciąży
Zakażenie układu moczowego jest rodzajem infekcji, która u kobiet ciężarnych najczęściej przyjmuje jedną z poniższych postaci:
● Bezobjawowego bakteriomoczu – drobnoustroje wykrywane są w moczu w badaniach laboratoryjnych, ale nie obserwuje się żadnych oznak zakażenia. Taki stan najczęściej stwierdza się na początkowym etapie ciąży. Szacuje się, że dotyczy od 2 do 7% ciężarnych. Do rozpoznania tego stanu wymagane jest oznaczenie bakterii w moczu w wzmożonej ilości w dwóch osobnych próbkach moczu.
● Zapalenia pęcherza moczowego – drobnoustroje przenoszone są z cewki moczowej w górę dróg moczowych do pęcherza moczowego i wywołują stan zapalny oraz dolegliwości ze strony pęcherza moczowego
● Ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek – dochodzi do niego, gdy drobnoustroje z pęcherza moczowego powędrują w wyższe piętra układu moczowego i zaczną namnażać się w nerkach. Najczęściej rozwija się w następstwie zakażenia układu moczowego w 2. i 3. trymestrze ciąży. To poważny stan, który wymaga leczenia szpitalnego (przynajmniej w początkowej fazie).
Najczęstszy czynniki zakaźny powodujący infekcje układu moczowego w czasie ciąży to bakteria Escherichia coli, czyli pałeczka okrężnicy. Odpowiada za około 80-90% przypadków tych zakażeń.
E. coli jest drobnoustrojem, który często znajduje się w przewodzie pokarmowym człowieka i może być wydalany z kałem. Istnieje ryzyko, że bakterie po wypróżnieniu zostaną przeniesione w okolice cewki moczowej, skąd mogą przejść wyżej do pęcherza moczowego (często podczas stosunku płciowego).
U kobiet niebędących w ciąży, o sprawnych funkcjach układu odpornościowego, ryzyko dalszego przeniesienia bakterii do nerek uznaje się za niewielkie. Natomiast u ciężarnych określa się je jako znaczące. Ciąża jest okresem związanym z obecnością podwyższonego ryzyka rozwoju zakażeń układu moczowego i ich powikłań. Przyczyniają się do tego przede wszystkim obserwowane często zastoje moczu i cofanie się go w górę dróg moczowych, spowodowane przez ucisk powiększonej macicy na moczowody.
U ciężarnych mamy także do czynienia ze zwiększonym ryzykiem cukrzycy. Jeśli w przebiegu tego schorzenia dochodzi do glikozurii (wzmożonego wydalania glukozy w moczu), prawdopodobieństwo rozwoju zakażenia układu moczowego dodatkowo wzrasta, m.in. ze względu na obecność warunków sprzyjających namnażaniu się bakterii. Warto dodać, że obecność glukozy w moczu może być także fizjologiczna w ciąży, tzn. nie zawsze oznacza cukrzycę.
Objawy zakażenia układu moczowego bakterią E. coli w ciąży
Do objawów związanego z infekcją E. coli zapalenia pęcherza moczowego należą:
● Częste oddawanie moczu,
● Naglące parcie na pęcherz (potrzeba natychmiastowego oddania moczu),
● Ból brzucha i podbrzusza,
● Ból, pieczenie przy oddawaniu moczu.
Jeśli infekcja obejmuje górne drogi moczowe i rozwinie się ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek, poza wymienionymi powyżej objawami mogą pojawić się też symptomy w postaci:
● Gorączki,
● Dreszczy,
● Bólów pleców w okolicy lędźwiowej,
● Nudności i wymiotów,
● Bólów głowy.
Diagnostyka zakażenia układu moczowego bakterią E. coli w ciąży
Rozpoznanie zakażenia układu moczowego ustala się na podstawie obrazu klinicznego, czyli występujących objawów. W przypadku podejrzenia tego rodzaju infekcji u kobiety ciężarnej najczęściej wskazane jest wykonanie badanie posiewu moczu. Służy ono do potwierdzenia infekcji oraz zidentyfikowania rodzaju patogenu będącego przyczyną stanu zapalnego. Niezbędnym elementem badania posiewu moczu jest tzn. antybiogram - wykaz antybiotyków, które będą skuteczne w leczeniu danej infekcji.
W przypadku nawrotu infekcji układu moczowego w ciąży rekomenduje się także wykonanie badania USG jamy brzusznej w celu wykluczenia obecności przeszkody w odpływie moczu (np. kamicy nerkowej czy torbieli) oraz rozpoznania ewentualnych powikłań (takich jak ropień nerki).
W niektórych przypadkach może być wskazane przeprowadzenie dodatkowo innych niż USG badań obrazowych, np. rezonansu magnetycznego (nie przeprowadza się ich jednak rutynowo).
Jak leczyć zakażenie układu moczowego E. coli w ciąży?
Zakażenie układu moczowego bakteriami E. coli leczy się przy wykorzystaniu antybiotyków. Istnieje wiele środków tego typu, które bezpiecznie mogą być stosowane w czasie ciąży.
Zazwyczaj zaleca się wprowadzenie leczenia u ciężarnych nawet w przypadku rozpoznania bezobjawowej bakteriurii (zakażenia wykrytego w posiewie moczu, które nie daje żadnych oznak). Zaleca się, aby bezobjawowa bakteriuria była potwierdzona w dwóch niezależnych pobraniach moczu na posiew.
Konieczność włączenia leczenia w tej sytuacji wynika ze znacznie podwyższonego ryzyka rozwoju odmiedniczkowego zapalenia nerek w 3. trymestrze u kobiet, u których po stwierdzeniu obecności bakterii w moczu nie wdrożono leczenia na wcześniejszym etapie ciąży. Prawdopodobieństwo wynosi aż 30-40% w przypadku braku wczesnej antybiotykoterapii i zostaje ograniczone do 3-4% jeśli wdrożono leczenie.
Czas antybiotykoterapii w przypadku bezobjawowej bakteriurii lub zapalenia pęcherza moczowego wynosi typowo od 1 do 5 dni Najczęściej podaje się leki w formie doustnej.
Stwierdzenie u kobiety w ciąży odmiedniczkowego zapalenia nerek jest wskazaniem do hospitalizacji. Najczęściej ten stan wymaga podawania antybiotyków w formie dożylnej. W przypadku rozpoczęcia leczenia na wczesnym etapie choroby, w ciągu około 2 tygodni pacjentka zwykle wraca do zdrowia. Czas hospitalizacji czasami może być krótszy i obejmować tylko pierwszą fazę leczenia, po której kobieta kontynuuje antybiotykoterapię w domu, przyjmując leki w formie doustnej.
Zakażenie układu moczowego bakterią E. coli w ciąży - powikłania
W przypadku wdrożenia wczesnego, odpowiedniego leczenia, zakażenie układu moczowego bakterią E. coli najczęściej nie prowadzi do wystąpienia powikłań. Brak podjęcia skutecznej terapii w odpowiednim czasie może doprowadzić do poważnych komplikacji m.in. w postaci uszkodzenia nerek, rozwoju nadciśnienia tętniczego oraz groźnej dla życia sepsy (przejścia bakterii do krwioobiegu).
Skutki zakażenia układu moczowego mogą obejmować także zdrowie i rozwój dziecka. Uważa się, że istnieje związek między występowaniem aktywnej infekcji w czasie ciąży (szczególnie nieleczonej) oraz zwiększonym ryzykiem przedwczesnego porodu i niskiej masy urodzeniowej.
Profilaktyka infekcji układu moczowego w ciąży
Do działań, które mogą pomóc w profilaktyce zakażeń układu moczowego, w tym infekcji E. coli należą:
● Dbanie o nawodnienie organizmu – pomaga to w wypłukiwaniu bakterii zanim nadmiernie namnożą się w drogach moczowych. Minimum podaży płynów dla kobiety w ciąży określa się jako 2,3 litra dziennie, z czego przeciętnie 0,7 litra jest spożywane wraz z żywnością – należy więc wypijać dziennie 1,6 litra, czyli około 6-7 szklanek płynów (najlepiej wody). W przypadku nawracających infekcji może być wskazana znacznie wyższa podaż płynów, nawet na poziomie 3,5 litrów (czyli picie 11 szklanek płynów dziennie po odjęciu ilości wody pochodzącej zwykle ze spożywanej żywności).
● Podcieranie się zawsze od przodu do tyłu – w ten sposób unika się przenoszenia bakterii kałowych (takich jak E. coli) w okolice cewki moczowej.
● Korzystanie z prysznica zamiast wanny.
● Oddawanie moczu w niedługim czasie po stosunku płciowym.
● Unikanie stosowania środków zapachowych do higieny intymnej.
● Zapobieganie zaparciom przez dietę o wystarczającej zawartości błonnika pokarmowego i płynów, a także aktywność fizyczną – występowanie zaparć zwiększa ryzyko infekcji dróg moczowych.
● Unikanie trzymania moczu – chodzenie do toalety od razu, gdy czuje się potrzebę oddania moczu.
Stosowanie powyższych zasad profilaktycznych w czasie ciąży ma duże znaczenie nawet po przebytej już infekcji. Zakażenia układu moczowego niestety mają tendencję do nawracania. Ocenia się, że po pierwszym incydencie u co mniej więcej 1 na 3 kobiety infekcja pojawia się ponownie w ciągu 3 miesięcy, a u niemal połowy - w ciągu roku.
Zakażenia układu moczowego bakterią E. coli w ciąży – o czym warto pamiętać?
Zakażenia układu moczowego bakterią Escherichia coli są dość częstym schorzeniem u ciężarnych. Trzeba zdawać sobie sprawę, że kobiety w ciąży stanowią grupę zwiększonego ryzyka wystąpienia powikłań infekcji dróg moczowych, dlatego duże znaczenie ma poddawanie się rutynowym badaniom moczu zalecanym w tym okresie, a w przypadku wystąpienia objawów zakażenia - wczesne zgłoszenie się do lekarza i podjęcie rekomendowanego leczenia.
Bakteria E. coli w ciąży – inne rodzaje infekcji
Warto wspomnieć, że szczepy bakterii E. coli mogą wywoływać nie tylko infekcje układu moczowego, ale również inne rodzaje zakażeń. Jednym z nich jest tzw. zatrucie pokarmowe, związane przede wszystkim ze spożyciem skażonej żywności (np. niedomytych owoców i warzyw, niepasteryzowanych serów, niedogotowanego mięsa) lub zanieczyszczonej wody. Objawy obejmują wtedy przede wszystkim biegunkę i wymioty, którym towarzyszy gorączka.
Ponadto E. coli może kolonizować pochwę (często stanowi naturalny składnik jej mikroflory) oraz szyjkę macicy. W przypadku, gdy mamy do czynienia z zaburzeniami równowagi flory bakteryjnej, czasami dochodzi do rozwoju stanu zapalnego w obrębie narządów płciowych. Objawia się to najczęściej pieczeniem i swędzeniem okolic intymnych, a także zmianami w konsystencji, kolorze i zapachu wydzieliny z pochwy.
Źródła:
- Centers for Disease Control and Prevention (2024) Urinary Tract Infection Basics, dostęp: https://www.cdc.gov/uti/about/#.
- The American College of Obstetricians and Gynecologists (2023) Urinary Tract Infections in Pregnant Individuals, Clinical Consensus, Obstetrics & Gynecology, 142(2): 435-445, dostęp: https://www.acog.org/clinical/clinical-guidance/clinical-consensus/articles/2023/08/urinary-tract-infections-in-pregnant-individuals.
- Matuszkiewicz-Rowińska J., Małyszko J., Wieliczko M. (2015) Urinary tract infections in pregnancy: old and new unresolved diagnostic and therapeutic problems, Archives of Medical Science, 11(1): 67-77, dostęp: https://www.archivesofmedicalscience.com/State-of-the-art-paper-Urinary-tract-infections-in-pregnancy-old-and-new-unresolved,53289,0,2.html.
- National Library of Medicine (2023) Escherichia coli (E. coli), Mother To Baby Fact Sheets, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK582525/.
- Hryniewicz W., Holecki M. (2015) Rekomendacje diagnostyki, terapii i profilaktyki zakażeń układu moczowego u dorosłych, Narodowy Instytut Leków, Warszawa, dostęp: https://antybiotyki.edu.pl/wp-content/uploads/Rekomendacje/uklmoczowyinternet.pdf.
- Sabih A., Lesie S. W. (2023) Complicated Urinary Tract Infections, National Library of Medicine, StatPearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK436013/.