Cytomegalia w ciąży – wszystko co warto wiedzieć

Czym jest cytomegalia?

Cytomegalia jest chorobą wywołaną przez wirus cytomegalii (CMV). Szacuje się, że w społeczeństwach europejskich dotyka aż 2 na 3 osoby. Po zakażeniu pierwotnym (wrodzonym lub nabytym na przestrzeni życia) mamy do czynienia z przewlekłą infekcją utajoną, która nie daje żadnych objawów i typowo nie wiąże się z negatywnymi skutkami dla zdrowia. Taki stan można określić jako stan uśpienia wirusa. Większość dzieci w Polsce urodzonych jest przez matki, u których występuje przewlekła forma infekcji.

Cytomegalia rozwija się na skutek bezpośredniego kontaktu z wydzielinami lub wydalinami osoby zakażonej, włączając w to ślinę, mocz, stolec, łzy, mleko kobiece i nasienie. By doszło do infekcji, muszą zostać one przeniesione do oczu, nosa lub jamy ustnej. Istnieje także ryzyko zakażenia płodu przez matkę za pośrednictwem łożyska. Do zakażenia dochodzi w czasie ciąży lub w czasie porodu.

Cytomegalia w ciąży a zagrożenie dla dziecka

Zagrożenie dla zdrowia płodu może stanowić aktywna postać cytomegalii. Chodzi tu o jedną z poniższych sytuacji:

• Gdy kobieta zostanie zakażona wirusem po raz pierwszy w czasie ciąży,
• Kiedy kobieta, która jest już nosicielem cytomegalii, w czasie ciąży zostanie zakażona innym szczepem wirusa,
• Jeśli wirus był obecny w organizmie kobiety ciężarnej już wcześniej i w czasie ciąży dojdzie do jego reaktywacji (inaczej określanej jako zakażenie wtórne) – najczęściej prowadzą do tego stany znaczącego obniżenia odporności.

Pierwotne zakażenie wiąże się ze znacznie większym ryzykiem transmisji wirusa na płód (sięgającym około 30-40%), przy czym zagrożenie przeniesieniem infekcji jest znacznie wyższe, jeśli matka zachoruje w 3. trymestrze ciąży. W przypadku zakażenia wtórnego prawdopodobieństwo wystąpienia infekcji u dziecka wynosi około 1%.

Do potencjalnych konsekwencji zakażenia płodu wirusem cytomegalii należą:

• Postępująca wraz z wiekiem utrata słuchu,
• Wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu,
• Uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego prowadzące do opóźnienia rozwoju umysłowego i psychoruchowego,
• Uszkodzenie wzroku.

Warto zaznaczyć, że tylko u części dzieci, które zostaną zakażone w życiu płodowym obserwuje się poważne powikłania wynikające z infekcji.Ryzyko ciężkiego zakażenia płodu jest największe w przypadku infekcji pierwotnych, do których doszło w I trymestrze ciąży lub niedługo przed poczęciem. Cytomegalia nabyta w 2. lub 3. trymestrze wiąże się ze znacznie niższym ryzykiem ciężkich powikłań (mimo, że ryzyko transmisji na dziecko jest w tym przypadku większe).

Objawy cytomegalii w ciąży i u noworodka

U zdecydowanej większości osób, w tym kobiet w ciąży, zakażenie wirusem cytomegalii przebiega bezobjawowo. W nielicznych przypadkach pojawiają się dolegliwości, które przypominają symptomy w przebiegu grypy:

• Podwyższona temperatura ciała,
• Bóle mięśni,
• Uczucie zmęczenia i osłabienia,
• Ból gardła,
• Powiększenie węzłów chłonnych.

Dodatkowo może pojawić się również wysypka skórna.

U niewielkiego odsetka (10-15%) noworodków zakażonych wirusem cytomegalii w czasie życia płodowego, po narodzinach obserwuje się oznaki cytomegalii w postaci:

• Zażółcenia skóry i oczu (żółtaczki),
• Niskiej masy urodzeniowej,
• Małogłowia,
• Problemów z funkcjonowaniem wątroby i śledziony,
• Wysypki,
• Drgawek,
• Problemów z widzeniem i słyszeniem.

Badanie na cytomegalię w ciąży – czy warto wykonywać?

Wśród badań na cytomegalię najczęściej wykonywanymi są testy serologiczne wykrywające przeciwciała IgG oraz IgM. Pozwalają one potwierdzić zakażenie u kobiety ciężarnej.

Jak można interpretować ich wyniki?

• Jeśli IgG i IgM są ujemne, oznacza to brak obecnego oraz przeszłego zakażenia cytomegalowirusem,
• Dodatnie wyniki zarówno IgG, jak i IgM mogą świadczyć o przebyciu zakażenia cytomegalowirusem (infekcji pierwotnej lub reaktywacji zakażenia) w ostatnim czasie, najprawdopodobniej w 6-9 miesiącach poprzedzających badanie,
• Dodatni wynik IgG oraz ujemny wynik IgM sugerują przebytą wcześniej (przed okresem 6-9 miesięcy - możliwe, że wiele lat wcześniej) infekcję pierwotną.

Wykonanie powyższych badań nie pozwala stwierdzić, czy doszło do zakażenia u płodu. Wiarygodną informację na ten temat można uzyskać jedynie przeprowadzając amniopunkcję i oceniając obecność cytomegalowirusa w płynie owodniowym.

Badania na cytomegalię nie należą do testów rutynowo wykonywanych ani zalecanych w czasie ciąży. Wynika w dużej mierze z powszechności zakażeń u ciężarnych przy jednocześnie niskiej przydatności diagnostyki w kontekście zalecanego postępowania. Nawet w przypadku podejrzenia lub potwierdzenia infekcji cytomegalowirusem wdrażanie leczenia przeciwwirusowego nie jest standardem postępowania.

Leczenie cytomegalii w ciąży

Obecnie nie ma żadnego zalecanego sposobu leczenia do zastosowania w celu zapobiegania skutkom zakażenia cytomegalowirusem u kobiet w ciąży w kontekście zdrowia ich dziecka. Dostępne na ten moment leki mogą mieć negatywny wpływ na rozwój płodu.

Terapię środkami przeciwwirusowymi wdraża się dopiero w niektórych przypadkach objawowej cytomegalii wrodzonej u noworodka. Najczęściej stosuje się leki podawane doustnie, typowo rekomendowany czas terapii to 6 miesięcy. Dodatkowo dziecko z rozpoznaną cytomegalią przez pierwsze lata życia powinno przechodzić regularne kontrole pod kątem słuchu i wzroku, a także podlegać okresowej ocenie neurologicznej.

Profilaktyka cytomegalii

Niestety, do tej pory nie opracowano szczepionki, która chroniłaby przed zakażeniem wirusem cytomegalii. Podstawowym sposobem ochrony przed infekcją jest zachowywanie standardów higieny. Warto przestrzegać poniższych zasad, by ograniczyć ryzyko zakażenia:

• Często i dokładnie myj ręce wodą z mydłem, przede wszystkim po zabiegach pielęgnacyjnych u dziecka, np. zmianie pieluszki, karmieniu, pomocy maluchowi w wydmuchaniu nosa, dotykaniu zabawek i smoczków,
• Unikaj kontaktu ze śliną innych osób, w tym swoich dzieci – nie używaj sztućców oraz naczyń kuchennych, z których korzystają przed dokładnym umyciem po użyciu, nie jedz żywności, która miała kontakt ze śliną dziecka,
• Nie całuj malucha w usta,
• Nie wkładaj do jamy ustnej smoczka należącego do dziecka,
• Regularnie pierz, myj lub dezynfekuj używane przez dziecko przedmioty, które mogą być zabrudzone śliną lub innymi wydzielinami, np. zabawki, kocyki.

Kobiety, które w czasie ciąży zajmują się dziećmi, szczególnie do 4. roku życia (własnymi lub w ramach pracy, np. żłobku czy przedszkolu), są bardziej narażone na zakażenie wirusem cytomegalii. W tej grupie osób zachowanie wymienionych powyżej reguł ma szczególnie duże znaczenie.

Cytomegalia w ciąży – co warto pamiętać?

Zakażenia wirusem cytomegalii są powszechne w społeczeństwie, jednak u większości osób nigdy nie prowadzą do zaburzeń w stanie zdrowia. Ryzyko wiąże się przede wszystkim z aktywną postacią infekcji u kobiet w ciąży. Warto pamiętać, że nawet w przypadku jej pojawienia się u ciężarnej, prawdopodobieństwo rozwoju negatywnych skutków zdrowotnych dla dziecka nie jest wysokie. Trzeba mieć przy tym na uwadze, że ze względu na dużą skalę występowania zakażeń w skali kraju, każdego roku obserwuje się wiele przypadków dzieci, u których rozwijają się poważne powikłania wrodzonej cytomegalii. Z tego powodu duże znaczenie ma stosowanie zasad higieny przez kobiety ciężarne oraz planujące ciążę (zwłaszcza te, które mają na co dzień kontakt z małymi dziećmi).

Źródła:

1. Rybak-Krzyszkowska M., Górecka J., Huras H. i wsp. (2023) Cytomegalovirus Infection in Pregnancy Prevention and Treatment Options: A Systematic Review and Meta-Analysis, 15(11): 2142, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10675417/.
2. Niezgoda A., Czech-Kowalska J., Piłat K. i wsp. (2018) Standard postępowania we wrodzonym zakażeniu wirusem cytomegalii, Standardy Medyczne/Pediatria, 15: 172-177, dostęp: https://www.standardy.pl/artykuly/id/1354.
3. National Health Services (2023) Cytomegalovirus (CMV), dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/cytomegalovirus-cmv/.
4. Grunwald A., Brzuszkiewicz K., Nowak K. i wsp. (2022) Cytomegalovirus infection in pregnancy – threats, diagnosis and treatment, Journal of Education, Health and Sport, 12(12): 187-192, dostęp: https://apcz.umk.pl/JEHS/article/view/40790.
5. Pontes K. F. M., Nardozza L. M. M., Peixoto A. B. i wsp. (2024) Cytomegalovirus and Pregnancy: A Narrative Review, Journal of Clinical Medicine, 13(2): 640, dostęp: https://www.mdpi.com/2077-0383/13/2/640.
6. National Library of Medicine (2023) Cytomegalovirus (CMV), Mother To Baby Fact Sheets, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK582519/.
7. Centers for Disease Control and Prevention (2024) About Cytomegalovirus, dostęp: https://www.cdc.gov/cytomegalovirus/about/index.html.