Ból brzucha pojawia się u wielu kobiet w przebiegu ciąży. Dość często wynika z zaburzeń trawiennych lub z procesów adaptacji zachodzących w organizmie przyszłej mamy (np. w przypadku, gdy dolegliwości związane są z rozciąganiem wiązadeł macicy). Bóle brzucha w ciąży zwykle mają niegroźne przyczyny i zazwyczaj można sobie z nimi radzić za pomocą domowych sposobów. Warto jednak znać objawy towarzyszące, które wskazują na poważniejsze stany, wymagające pilnego zgłoszenia się do lekarza.
Co znajdziesz w tym artykule:
Główne przyczyny bólu żołądka w ciąży
Ból brzucha w czasie ciąży jest dość powszechnie występującym objawem i w większości przypadków nie wiąże się z zagrożeniem dla zdrowia przyszłej mamy ani dziecka. Przyjrzyjmy się częstym, a zwykle zupełnie niegroźnym przyczynom bólu żołądka w czasie ciąży.
Dolegliwości trawienne – zaparcia, nadmierne gazy
Zaparcia są częstą przypadłością wśród kobiet ciężarnych, na której występowanie mają wpływ zmiany hormonalne zachodzące w tym okresie - hormony ciążowe odpowiadają za spowolnienie procesu trawienia i przesuwania się pokarmu przez jelita. W efekcie może także dochodzić do nadmiernego gromadzenia się gazów w przewodzie pokarmowym i powstawania wzdęć. Tego rodzaju zaburzenia mogą prowadzić do odczuwania bólów brzucha.
Refluks żołądkowo-przełykowy
Refluks żołądkowo-przełykowy to objaw, w którym dochodzi do cofania się wymieszanej z kwaśnymi sokami trawiennymi treści pokarmowej żołądka do przełyku. Jeżeli towarzyszą mu nasilone objawy to mówimy o chorobie refluksowej. Jest to częsta przyczyna piekącego bólu za mostkiem lub w okolicy nadbrzusza i kolejna z dolegliwości przewodu pokarmowego, do których predysponuje ciąża. Bardzo często objawy refluksu nasilają się po spożyciu kwaśnego, ostrego lub tłustego jedzenia albo po posiłku o dużej objętości.
Zatrucie pokarmowe
Zatrucie pokarmowe jako przyczynę bólu brzucha możemy podejrzewać przede wszystkim w sytuacji, gdy występują dodatkowo inne objawy – biegunka i/lub wymioty. Dolegliwości rozwijają się najczęściej w czasie od kilku do kilkunastu godzin od spożycia żywności skażonej drobnoustrojami lub wytwarzanymi przez nie toksynami. Podstawową kwestią, na którą trzeba zwrócić uwagę w przypadku zatrucia pokarmowego w ciąży jest uzupełnianie intensywnie traconych płynów i zapobieganie odwodnieniu.
Podobne objawy występują w trakcie infekcji wirusowej przewodu pokarmowego.
Skurcze Braxtona-Hicksa (skurcze przepowiadające)
Skurcze Braxtona-Hicksa stanowią kolejną z możliwych przyczyn bólu brzucha w ciąży. Opisywane są często jako dolegliwości przypominające łagodne skurcze miesiączkowe lub jako uczucie przemijającego ucisku na brzuch. Nazywane inaczej skurczami przepowiadającymi, mają za zadanie przygotowanie macicy do urodzenia dziecka, ale nie wiążą się z akcją porodową. Od klasycznych skurczów porodowych odróżnia je przede wszystkim:
- Brak regularności w tym, z jaką częstotliwością się pojawiają,
- Brak wydłużania się z czasem okresu ich trwania,
- Mniejsza intensywność,
- Zazwyczaj także możliwość łagodzenia odczuwanego bólu przez zmianę pozycji.
Pojawienie się skurczów przepowiadających często wyzwalane jest odwodnieniem lub zwiększoną aktywnością fizyczną u kobiety ciężarnej.
Rozciąganie więzadła obłego macicy
Zachodzące wraz ze wzrostem dziecka rozciąganie więzadeł stabilizujących macicę w jej położeniu również prowadzi u wielu kobiet do wystąpienia dolegliwości. Ból brzucha w tym przypadku może mieć postać głębokiego, przeszywającego lub tępego uczucia rozciągania. Typowo kobiety odczuwają go w dole brzucha. Pojawia się zwykle w 2. trymestrze, gdy intensywność powiększania się macicy jest największa. W 3. trymestrze ból zazwyczaj ustępuje.
Ból brzucha w ciąży – kiedy zgłosić się do lekarza?
Ból brzucha o łagodnym lub umiarkowanym stopniu nasilenia, któremu nie towarzyszą inne symptomy, bardzo rzadko wynika z poważnych stanów u kobiety ciężarnej. Warto jednak zwrócić uwagę na to, czy dodatkowo nie występują objawy alarmowe, mogące świadczyć o cięższych zaburzeniach. Pilnej konsultacji z lekarzem wymagają:
- Bardzo ostry lub utrzymujący się długo ból (trwający powyżej 30-60 minut),
- Gorączka (temperatura ciała powyżej 38°C) i/lub dreszcze,
- Obecność żółtozielonej lub krwistej wydzieliny z pochwy,
- Uczucie znacznego osłabienia,
- Nudności i wymioty,
- Zawroty głowy,
- Ostry ból zlokalizowany po jednej stronie brzucha,
- Ból brzucha, któremu towarzyszy znaczny dyskomfort w czasie oddawania moczu,
- Obecność krwi w moczu,
- Nieprzyjemny, silny zapach moczu.
Występowanie powyższych objawów może stanowić sygnał nieprawidłowości, które należy zdiagnozować, by móc wdrożyć odpowiednie postępowanie medyczne. Do poważniejszych przyczyn bólu brzucha, które warto wykluczyć (lub leczyć) w przypadku występowania niektórych z wymienionych wyżej oznak należą:
- Zapalenie wyrostka robaczkowego – częstość występowania tego problemu nie zwiększa się po poczęciu dziecka, ale stan zapalny w obrębie wyrostka nadal pozostaje główną przyczyną niezwiązanej z ciążą konieczności podjęcia leczenia chirurgicznego u mam oczekujących dziecka. Ból brzucha zwykle początkowo zlokalizowany jest w okolicy pępka lub w nadbrzuszu, a następnie w prawym dole biodrowym. Typowo towarzyszą mu nudności i wymioty.
- Infekcje dróg moczowych – w ich przebiegu ból brzucha powiązany jest zwykle z objawami ze strony układu moczowo-płciowego.
- Ciąża ektopowa, czyli stan, w którym zapłodniona komórka jajowa zagnieżdża się w niewłaściwym miejscu - poza błoną śluzową macicy - i niestety nie ma szans na to, żeby zarodek rozwijał się prawidłowo. Ciąża pozamaciczna może powodować silny ból i krwawienie pojawiające się między 4. i 12. tygodniem po zapłodnieniu. Jest to stan, który z uwagi na zagrożenie dla zdrowia kobiety wymaga pilnej diagnostyki i interwencji medycznej.
- Przedwczesne oddzielenie się łożyska - „odklejenie” się go od ściany macicy w niewłaściwym czasie, czyli przed końcowymi fazami porodu (zazwyczaj całkowicie poza akcją porodową). W zdecydowanej większości przypadków towarzyszy temu krwawienie z dróg rodnych. Ból brzucha ma zwykle charakter ciągły, utrzymujący się. Czasami pojawiają się także skurcze.
- Poronienie – może na nie wskazywać krwawienie z pochwy w połączeniu ze skurczami i bólem dolnej części brzucha w czasie przed końcem 22. tygodnia ciąży.
- Przedwczesny poród – następujący po 22. i przed końcem 37. tygodnia ciąży. W tej sytuacji mamy do czynienia z nasilonymi, regularnymi skurczami, które z czasem odczuwane są coraz mocniej.
- Stan przedrzucawkowy – stan związany z nadciśnieniem tętniczym wywołanym ciążą, rozwijający się po 20. tygodniu. Może powodować występowanie bólu poniżej żeber lub po prawej stronie jamy brzusznej, a także nudności i wymiotów.
Co pomaga na ból żołądka w ciąży?
Wiedza o tym, co stanowi przyczynę bólu brzucha, który pojawił się w ciąży ma duże znaczenie dla wyboru odpowiedniego sposobu postępowania. Najczęstsze, niegroźne przyczyny związane z zaburzeniami funkcjonowania przewodu pokarmowego wymagają przede wszystkim modyfikacji diety.
W przypadku, gdy dokucza ci ból brzucha:
- Związany z zaparciami – wprowadź dostosowane do twoich możliwości formy aktywności fizycznej, pamiętaj o nawodnieniu organizmu, zwiększ ilość produktów bogatych w błonnik pokarmowy w diecie. W razie potrzeby poproś lekarza lub farmaceutę o dobranie doraźnie stosowanych, bezpiecznych w ciąży środków ułatwiających wypróżnianie.
- Wynikający z nagromadzenia gazów – jeśli problemowi towarzyszą zaparcia, zastosuj powyżej opisane sposoby. Ponadto spróbuj jeść mniejsze, częstsze posiłki i dokładnie przeżuwać pokarm przed połknięciem. Unikaj uwzględniania w posiłkach produktów, które typowo powodują wzdęcia - nasion roślin strączkowych, warzyw cebulowych oraz kapustnych, potraw smażonych, a także napojów gazowanych. W razie potrzeby, po konsultacji z lekarzem lub farmaceutą, możliwe jest również zastosowanie bezpiecznej farmakoterapii.
- Związany z zatruciem pokarmowym, przebiegający z biegunką i/lub wymiotami – zadbaj przede wszystkim o nawodnienie organizmu. Najlepiej przyjmować dostępne w aptekach elektrolity rozpuszczane w wodzie. Zacznij spożywać pokarmy stałe, kiedy przynajmniej częściowo odzyskasz apetyt. Na początku wybieraj żywność nieobciążającą przewodu pokarmowego, np. sucharki, jasne pieczywo, biały ryż, banany, mus jabłkowy. Potem stopniowo rozszerzaj dietę o kolejne lekkostrawne produkty.
- W postaci pieczenia wynikającego z refluksu żołądkowo-przełykowego – spożywaj posiłki o niewielkiej objętości, unikaj produktów smażonych, bogatych w tłuszcz, ostrych, mocno kwaśnych, zawierających kofeinę. Pomóc może również pozostawanie w pozycji siedzącej lub stojącej (zamiast leżenia) w czasie co najmniej 1-2 godzin po posiłku. Nawracające objawy refluksu żołądkowo-przełykowego, które nie ustępują po zmianie nawyków żywieniowych, stanowią zwykle wskazanie do farmakoterapii.
Jeśli odczuwasz ból, który może być związany z rozciąganiem więzadeł macicy:
- Weź ciepłą kąpiel, żeby zredukować napięcie tkanek,
- Wypróbuj lekkie ćwiczenia rozciągające odpowiednie dla kobiet w ciąży,
- Postaraj się wykonywać ruchy wolniej, jak najmniej gwałtownie,
- Daj sobie czas na odpoczynek – najlepiej w pozycji leżącej, z jedną poduszką umieszczoną między nogami i drugą ułożoną pod brzuchem.
W przypadku bólu żołądka związanego z cięższymi stanami chorobowymi, odpowiedni sposób postępowania i leczenia powinien zostać dostosowany przez lekarza do rozpoznanego schorzenia oraz stanu kobiety ciężarnej.
Zapobieganie bólom brzucha w ciąży
Ból brzucha może mieć wielorakie przyczyny i nie zawsze da się mu zapobiec. W uogólnionej profilaktyce występowania tej dolegliwości warto przestrzegać poniższych zasad:
- Unikaj noszenia ubrań, które uciskają okolice brzucha.
- Unikaj wykonywania nagłych ruchów, podnoszenia ciężkich przedmiotów oraz długiego utrzymywania pozycji stojącej – te czynności mogą nasilać bóle więzadeł macicy.
- Pamiętaj o podejmowaniu łagodnej aktywności fizycznej, dostosowanej do twoich aktualnych możliwości i samopoczucia.
- W celu zapobiegania zaparciom zastosuj dietę bogatą w błonnik pokarmowy. Uwzględnij w niej codziennie co najmniej 4 porcje warzyw i 1 porcję owoców dziennie oraz 2 łyżki orzechów lub nasion. W ramach dodatków węglowodanowych do posiłków wybieraj często produkty, takie jak pełnoziarniste pieczywo, kasze gruboziarniste, brązowy ryż i razowy makaron.
- Aby zapobiegać problemom z nadmierną produkcją gazów możesz ograniczyć udział w diecie: nasion roślin strączkowych (np. fasoli, grochu, ciecierzycy), warzyw kapustnych i cebulowych, nadmiaru cukrów (zarówno dodanych, jak i naturalnie występujących, np. z owoców). Unikaj spożywania posiłków o bardzo dużej objętości. Postaraj się poświęcić więcej czasu na spokojne jedzenie.
- Pamiętaj o przestrzeganiu podstawowych reguł bezpieczeństwa żywności przy wyborze, przechowywaniu i przygotowywaniu jedzenia. Myj ręce przed kontaktem z żywnością. Dokładnie płucz owoce i warzywa przed jedzeniem. Nie spożywaj surowych lub niedogotowanych mięs, ryb i jaj. Unikaj przechowywania psującej się łatwo żywności poza lodówką przez czas dłuższy niż 1-2 godziny. Upewnij się, że spożywane na surowo produkty w czasie przechowywania lub przygotowywania nie mają kontaktu z nieugotowanym mięsem, rybami oraz jajami.
Źródła:
- National Health Service (2021) Stomach pain in pregnancy, dostęp: https://www.nhs.uk/pregnancy/related-conditions/common-symptoms/stomach-pain/.
- Gregory D. S., Wu V., Tuladhar P. (2018) The Pregnant Patient: Managing Common Acute Medical Problems, American Family Physician, 98(9): 595-602, dostęp: https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2018/1101/p595.html.
- Nair U. (2003) Acute abdomen and abdominal pain in pregnancy, Current Obstetrics & Gynaecology, 13: 14-20, dostęp: https://www.obstetrics-gynaecology-journal.com/article/S0957-5847(03)90302-7/pdf.
- Zachariah S. K., Fenn M., Kirthana J. i wsp. (2019) Management of acute abdomen in pregnancy: current perspectives, International Journal of Women’s Health, 8(11): 119-134, dostęp: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6371947/.